موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/ المرحلة الثانیة/ الفصل 12 فی أن المتوقف علی الممتنع بالذات لا یلزم أن یکون ممتنعا بالذات/ وهم و إزاحة/ ادامه ی بحث بررسي ادله ی جواز ممتنع بالغير بودن ممتنع بالذات/ الاسفار/ ج1/ ص386
خلاصه جلسه قبل:
(آخوند: دو استدلال برای این آورد که چیزی نمیتواند ممتنع بالذات ممتنع الغیر باشد که بحث آن گذشت.)
و أيضا لا يتصور لذات واحدة عدمان
[1]
و لا امتناعان و لا يتصور أيضا عدم واحد و امتناع واحد لذاتين
[2]
كما [لا]
[3]
يتصور لذات واحدة وجودان و لا وجوبان و لا وجود واحد و ضرورة واحدة لذاتين فقط ظهر أن كلا من الوجود و البطلان و ضرورة الوجود و ضرورة العدم لا يتكثر إلا بتكثر الموضوعات و لا يتحد إلا مع اتحاد الموضوع فإذن
[4]
يستحيل أن يكون امتناع ماهية مفروضة بحسب الذات و بحسب الغير معا أو على التبادل
[5]
فالمستحيل بالذات يكون ضرورة عدمه بحسب نفس ذاته فقط بتة
[6]
.
فقد بزغ
[7]
أن كل ما بالغير من الوجوب أو البطلان
[8]
فموضوعه الممكن بالذات
1 لو کان الممتنع بالذات ممتنعا بالغیر فإما أن یکون امتناعه بالذات و بالغیر واحدا
[9]
أو متعددا
2 لکن التالی بشقیه محال أما الشق الأول فلأنه
3 لو کان امتناعه بالذات و امتناعه بالغیر واحدا لکان للغیر مؤثرا فی ذلک الامتناع و غیر مؤثر
4 لکن التالی محال لأنه اجتماع النقیضین: تأثیر الغیر و عدم تأثیره و أما الشق الثانی فلأنه
5 لو کان له امتناعان لکان له عدمان لأن الامتناع ضرورة العدم
6 لکن التالی محال لأنه
7 لیس للشیء إلا وجودا واحدا
8 و إذا لم یکن للشیء وجود واحد لم یکن له إلا عدم واحد؛ لأن عدم الواحد واحد
(با ترکیب بالذات و بالقیاس و بشرط محمول چندین استدلال برای ممتنع و واجب درست میشود، مثلا:)
[1 لو کان الواجب بالذات واجبا بالقیاس فإما أن یکون وجوبه بالذات و بالقیاس واحدا أو متعددا
2 لکن التالی بشقیه محال أما الشق الأول فلأنه
3 لو کان وجوبه بالذات و وجوبه بالقیاس واحدا لکان القیاس إلی الغیر ضروریا و غیر ضروری
4 لکن التالی محال لأنه اجتماع النقیضین: ضرورة القیاس إلی الغیر و عدم ضرورته و أما الشق الثانی فلأنه
5 لو کان له وجوبان لکان له وجودان لأن الوجوب ضرورة العدم
6 لکن التالی محال لأن تکرر الوجود محال]
و فیه أولا النقض بالواجب بالذات حیث إنه واجب بالذات و بالقیاس
[10]
و بشرط المحمول مع أن هذا الدلیل لو تم لجری فیه أیضا
و ثانیا أن المقدمة الخامسة ممنوعة
[11]
لأن تعدد الامتناع لا یستلزم تعدد الاعدام فإنه یجوز أن یکون عدم واحد ضروریا من جهات مختلفة کما کان وجود الواجب الواحد ضروری بالذات و بشرط المحمول و بالقیاس.
جمع بندی:
(بحث ما در تعدد ضرورت عدم است نه تعدد خود عدم پس یک عدم میتواند چند ضرورت داشته باشد.)
[1]
یعنی دو ضرورت عدم دارد.
[2]
طردا للباب است. نقیض وجود زید، عدم زید است و نقیض وجود عمرو، عدم عمرو است و اینها دو عدم اند.
[3]
باید اضافه شود.
[4]
تا قبل از اینجا مقدمه بود و این ادامه ی استدلال است.
[5]
امروز ممتنع بالذات باشد و فردا بالذات کنار رود و بالغیر بیاید.
[6]
قطعا
[7]
روشن شد.
[8]
مراد ضرورت بطلان یعنی امتناع است.
[9]
کسی واحد را نگفته حتی خود آخوند و ما برای اینکه استدلال از همه ی جهات بررسی شود آن را آورده ایم.
[10]
عالم مخلوق خداست و وقتی عالم هست وجود خدا هم ضرورت دارد
[11]
در صورت نبود اکسیژن و هیدروژن آب ممتنع بالغیر است و یک عدمِ معلول است که چند ضرورت بالغیر دارد یکی بخاطر عدم اکسیژن و یکی بخاطر عدم هیدروژن. عدم العلة سواء کانت تامة أو ناقصة، علة تامة لعدم المعلول.