موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/ المرحلة الثانیة/ الفصل 12 فی أن المتوقف علی الممتنع بالذات لا یلزم أن یکون ممتنعا بالذات/ وهم و إزاحة/ بررسي ممتنع بالغير نبودن ممتنع بالذات/ الاسفار/ ج1/ ص386
خلاصه جلسه قبل:
(آخوند: استلزام بین دو ممتنع ممکن نیست و بین دو واجب و بین شیء و منافی اش.)
ممتنع بالغیر ممتنع بالذات نیست:
و تقدم أن الواجب بالذات لا یکون واجبا بالغیر فکذلک الممتنع بالذات لا یکون ممتنعا بالغیر لنظیر ما تقدم من الدلیل و صورته:
(یعنی واجبها را بجایش امتناع بگذاریم و وجودها را بجایش عدم بگذاریم)
1 لو کان الممتنع بالذات ممتنعا بالغیر فإما أن یبقی معدوما مع ارتفاع ذلک الغیر أو لا یبقی کذلک.
2 لکن التالی محال بقسمیه أما القسم الأول فلأنه
3 لو بقی معدوما مع ارتفاع الغیر، لتساوی وجود الغیر و عدمه (فی معدومیة الممتنع)
4 و لو تساوی وجود الغیر و عدمه (مطلقا أی فی جمیع الجهات )، لم یکن الغیر علة
[1]
.
5 لکن التالی باطل لأنه خلف فی کون الامتناع بالغیر فإن الامتناع بالغیر هو الامتناع لسبب الغیر
6 لو لم یبق معدوما مع ارتفاع الغیر لم یکن ما فرض ممتنعا بالذات ممتنعا بالذات
7 لکن التالی باطل؛ لأنه خلف
إنك قد سمعت سابقا و تحققت أن الواجب بذاته لا يكون واجبا بغيره فاعمل رويتك و استعمل مثل ذلك البيان في الممتنع بالذات و احكم بأن ما يمتنع بذاته يستحيل أن يمتنع بغيره و إلا
[3]
لبطل امتناعه ببطلان ذلك الغير.
و فیه أنه إن أرید بالتساوی تساوی وجود الغیر و عدمه فی معدومیة الممتنع
[4]
کما هو الظاهر فالمقدمة الرابعة ممنوعة لأن الغیر علة للامتناع الحاصل منه و العدم المستند إلیه
[5]
لا لمطلق العدم و مطلق الامتناع و الامتناع الغیری الحاصل من الغیر ینتفی عند ارتفاع الغیر
[6]
و إن أرید بالتساوی تساوی وجود الغیر و عدمه فی جمیع الجهات، فالمقدمة الثالثة ممنوعة لأن بقاء الممتنع معدوما مع ارتفاع الغیر لا یستلزم إلا تساوی وجود الغیر و عدمه فی خصوص معدومیة الممتنع، لا فی جمیع الجهات.
(در مقدمه سوم فی معدومیة الممتنع را لحاظ کرده تا مقدمه سوم درست شود و در مقدمه چهارم فی جمیع الجهات را لحاظ کرده تا مقدمه چهارم درست شود. پس حد وسط تکرار نشده)
و إن أرید بالتساوی فی المقدمة الثالثة المعنی الأول و فی المقدمة الرابعة المعنی الثانی لم یتکرر الأوسط.
[1]
در نبودن علت باید معلول نباشد که این اتفاقی است و ما در اینکه در بودن علت لازم نیست معلول باشد مخالفیم
[2]
تثبیت مطالب قبلی
[3]
اشاره به دلیل
[4]
خیلی وقتها استدلال مغالطی است بخاطر اینکه متعلق حد وسط را در آن نمی آورند. مثل: کل من یعتقد بألهیة فرعون یعتقد بحیوانیته. و کل من یعتقد بحیوانیته فهو علی حق(فی اعتقاده بحیوانیته) یعنی این حرفش حق است نه در همه ی اعتقاد هایش
[5]
یک امتناع بالغیر دارد که عدم معلول است و یک امتناع بالذات دارد که عدم معلول نیست.
[6]
امتناع غیری که به خودش مربوط است از بین میرود.