درس اسفار استاد فیاضی

90/08/23

بسم الله الرحمن الرحیم

 السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل الثانی فی أن الوجود من المعقولات لثانیة/سه قول در کیفیت انتزاع معقولات ثانیة فلسفی/نقد استاد فیاضی بر قول دوم و بیان قول مختار استاد/ ج1/ص 333
 نقد استاد فیاضی بر قول دوم در کیفیت انتزاع معقولات ثانیة فلسفی
 و فیه
 أولا: أن المعقولات الثانیة قسمان: وجودی و عدمی. و القسم الأول ینتزع من الموجودات. و أما القسم الثانی فهو علی قسمین. قسم ینتزع من الموجودات کأعدام الملکات. و قسم لا ینتزع إلا من المعدومات کالعدم
 (أعدام ملکات مثل عمی از موجودات انتزاع می شوند. اما مفاهیمی مثل عدم از موجودات انتزاع نمی شوند بلکه از خود عدم انتزاع می شوند. بعضی می فرمایند که عدم نیز از موجودات انتزاع می شود. مثلا وقتی قلم را می بینیم، در ظرف وجود قلم کتاب نیست و از وجود قلم، عدم کتاب انتزاع می شود. اما باید گفت گرچه در حیطه وجودی قلم ، عدم کتاب هم هست، اما وجود قلم مصداق عدم کتاب نیست. به عبارتی وجود و عدم با هم متداخل اند نه اینکه به یک وجود موجود باشند. نه فقط بین وجود و عدم این تداخل هست بلکه بین موجودات نیز تداخل ممکن است. مثل وجود خدا و دیگر موجودات که به دلیل بی نهایت بودن خدا، در درون موجودات نیز خدا هست و از خدا خالی نیست و خدا داخل در همه چیز هست و تداخل کرده است اما این موجب نمی شود که خدا عین اشیاء شود به همین دلیل امیر المؤمنین در ادامه می فرمایند که غیر و خارج از همه اشیاء است. مثال طبیعی اش مثل نور که از شیشه عبور می کند، نور و شیشه با هم متداخل اند اما یکی نیستند. )
 و ثانیا: أن المعقولات الثانیة قسمان: قسم یحصل بالمقایسة کالعلة و المعلول و کالذهنی و الخارجی أعنی الخارجی النسبی. و کالقوة و الفعل أعنی الفعل النسبی. و کالوحدة و الکثرة النسبیة. و قسم لا یحصل بالمقایسة کالوجود حیث إن کلّا منا عند العلم الحضوری الشعوری بأنفسنا، نتصور مفهوم الوجود لأن الذهن قوة آلیة ینتزع عن ما وجدته النفس مفهوما و بذلک یحصل علی قضیة «أنا موجود» . و کالخارجیة المطلقة و الفعلیة العامة و الوحدة المطلقة.
 (علت و معلول متضایف هستند و متضایفان با هم فهمیده می شوند و مقایسه لازم است. اشکال در این قسم نیست. بلکه در این است که این قول می گوید همه معقولات ثانیة با مقایسه به دست می آید. در کلیت این کلام بحث است نه در صدقش به نحو موجبة جزئیة.
 خارجیت دو معنا دارد. خارجیت مطلقة که مقابل ندارد و مساوق با وجود است. این خارجیت مطلقه شامل اشیاء بیرونی ، نفس و حالات نفس هم می شود. پس علم که حالت نفس است نیز خارجیت مطلقة دارد. اما گاهی خارجیت نسبی است که مقابل ذهنی است و شامل ذهنی نمی شود. این خارجیت نسبی در نسبت سنجی بین درخت خارجی و درخت ذهنی حاصل شده است. هر دو خارجیت مطلقة دارند اما در مقایسه با هم یکی خارجی است و یکی ذهنی است. در قوة و فعل هم این مسأله به عینه هست که فعلیت مطلقه مساوق وجود است و هر موجودی فعلیت مطلقة دارد. دانه خودش فعلیت دارد اما در قیاس با خوشه بالقوة است.
 انسان که خودش را که می یابد، اگر انتباه داشته باشد و علم حضوری به خودش را آگاهانه داشته باشد، می فهمد که هست و قضیة «أنا موجود» را می سازد و مقایسة هم لازم ندارد. می گوییم باید با شعور و آگاهی باشد زیرا ممکن است علم حضوری ناآگاهانه باشد و قضیة «أنا موجود» را نسازد. «أنا موجود» قضیة وجدانی است و مفاهیم به کار رفته در این قضیة از علم حضوری گرفته شده است.
 گفته شد که وجود اسم مصدری در نظر ما معقول ثانی نیست. ما اینجا طبق مبنای قوم داریم مشی می کنیم. حداقل در وجود به معنای مصدری ما نیز قائل هستیم که معقول ثانی است.
 در نظر ما این سخن که همه تقسیمات وجود نسبی است، درست نیست)
 قول مختار استاد فیاضی در کیفیت انتزاع معقولات ثانیة فلسفی
 القول الثالث
 مفاهیم المعقولات الثانیة مختلفة. و ذلک لأن المعقولات الثانیة تنقسم إلی ما ینتزع من الموجودات و ما ینتزع من المعدومات. و أیضا تنقسم إلی ما یحصل بالمقایسة و ما یحصل لا بالمقایسة. و ما ینتزع من الموجودات ینقسم إلی ما ینتزع من الموجودات المستقلة و ما ینتزع من الموجودات الرابطه.
 فما ینتزع من الموجود المستقل کمفهوم الوجود والفعلیة المطلقة .
 و ما ینتزع من الموجود الرابط کمفهوم الوجوب.
 و ما ینتزع من المعدوم کمفهوم العدم و البطلان.
 و ما ینتزع بالمقایسة کالعلة و المعلول و القوة و الفعل.
 و ما ینتزع لا بالمقایسة کالوجود.
 (عالم معدومات داخل در عالم وجود است. اگر عالم وجود لا یتناهی است، عالم عدم داخل در عالم وجود است. وجود خدا بی نهایت است و عدم او امکان ندارد. اما وجود های محدود در حوزه وجودشان باید موجود باشند و در خارج خودشان باید عدمشان موجود باشد. از آنجا که عالم وجود بی نهایت است، در خارج از حیطه این وجود محدود، عدم آن هست. از آنجا که وجود شی و عدمش و محدودیتش حقیقی است، دو جزءاش حقیقی است اما ترکیبش حقیقی نیست. زیرا در ترکیب وحدت اجزاء لازم است تا ترکیب حقیقی باشد اما وجود با عدمش به وجود واحد موجود نیستند. یعنی اینکه در حیطه وجودی اش هست وعدمش خارج از او تا بی نهایت هست، این حقیقی است. اجزاء حقیقی است اما ترکیب از وجود و عدمش اعتباری است. مثل لشکرکه افرادش حقیقی است اما ترکیبشان اعتباری است.
 شیء را به خودش که مقایسه می کنیم می بینیم نسبت اتحادی ضروری است و وقتی با ضدش مقایسه می کنیم می بینیم امتناع است. بنابر این وجوب و امکان و امتناع را از وجود رابط انتزاع می کنیم.
 از آنجا که بحث معقولات ثانیة در جای دیگری از اسفار مستقلا بحث نشده و این بحث نیز بسیار مهم است، ما در ذیل این فصل به بحث معقولات ثانیة فلسفی پرداختیم و از جلسه آینده دوباره به متن اسفار برمی گردیم.)