السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل الثانی فی أن الوجود من المعقولات الثانیة/ وجه چهارم از وجوه رفع تهافت در اینکه وجود هم معقول اول است هم ثانی و اشکالات استاد فیاضی بر وجه چهارم/ج1/ص 333

وجه چهارم

 لا تهافت بین أصالة الوجود و بین کونه معقولا ثانیا إذ المعقول الثانی ما لیس له وجود خاص بنفسه و إن کان له وجودا بوجود معنی آخر. فالوجود بنفس حقیقته التی هی أصیلة معقول ثان. فالوجود أصیل و معقول ثان و لیس بمعقول أول لأن المعقول الأول ما له وجود خاص بنفسه و لیس للوجود ذلک لأن کل موجود مصداق لمعنی غیر الوجود و إن کان مصداقا للوجود أیضا. فراجع: مجموعه آثار شهید مطهری/ج5/277 [1] و 287 در پاورقی[2]

 (وجوه قبلی تهافت را می پذیرفتند اما این وجه اصلا تهافت را نمی پذیرد بلکه می گوید همان وجودی که اصیل است خودش معقول ثانی است.

 اینکه می گویند معقول ثانی مابازاء مستقل ندارد به خاطر این کلام شهید مطهری است. نزد فلاسفه معقول ثانی یعنی چیزی که مابازاء ندارد نه اینکه مابازاء دارد اما مستقل نیست. دی نظر شهید مطهری معقول ثانی یعنی مابازاء اختصاصی ندارد. وجود معقول ثانی است زیرا هر چیزی را بگوییم وجود دارد، همراه آن معانی دیگری نیز وجود دارد. پس مابازاء خاص ندارد.

 در ذهن ماهیت مقدم است بر وجود اما در خارج وجود مقدم است بر ماهیت.)

اشکالات پنج گانه استاد فیاضی بر وجه چهارم

و فیه

أولا: أن تعریف المعقول الثانی بما لیست له فی الخارج وجود خاص به مخالف لما یستفاد من کلماتهم من أن المعقول الثانی هو الأمر الاعتباری الذی لا تحقق له فی الأعیان.

 الأسفار/ ج1/ص 305 طبع کنگره و ص 257 طبع ایران [3]

[4]

 الأسفار/ج7/ص 377 طبع کنگره و ص 294 طبع ایران [5]

 الأسفار/ ج9/ص 262 طبع کنگره [6]

و ثانیا: أنهم حکموا بوجود مقولة الاضافة فی الخارج و کونها من المعقولات الأولی مع أنهم لا یرون لها وجودا خاصا لها بل یصرحون بأنها موجود بنفس وجود موضوعها، فهی من الخارج المحمول لا من المحمول بالضمیمة.

 فراجع: الفصل العاشر من المقالة الثالثة من الهیات شفا/ص 162 طبع استاد حسن زاده[7]

 الأسفار/ ج4/ ص 352 طبع کنگره و ص 200 طبع ایران[8]

[9]

 نهایة/ مرحلة شش/ فصل 16 بحث سوم[10]

 (فلاسفه می گویند مضاف در خارج هست. ملاصدرا می گوید خیلی چیزها موجود است اما مستقل نیست. مثل اعراض. اضافه به دیگر مقولات نیز اضافه می شود. به هر ماهیتی که اضافه شود، به وجود مستقل موجود نمی شود. می گوید معنای اینکه شیء موجود است این است که معنایش بر شیء خارجی صدق حقیقی کند. بنابر این حرف کسی که می گوید ماهیت مصداق دارد اما خودش موجود نیست غلط است. زیرا آخوند قانون کلی می گوید اگر معنایش بر خارج صدق کرد به معنای این است که موجود است.

[1] پس معقولات ثانیة از لحاظ ذهن ما یعنی از آن جهت که معقولاتِ معقولات هستند در درجه دوم قرار گرفته اند والبته منافاتی نیست بین این مطلب و اینکه این مفاهیم و عناوین از نظر دیگر یعنی از نظر رابطه با علم خارج در درجه اول و معقولات اولیه در درجه دوم قرار گیرند همان طوری که طرفداران نظریه اصالت وجود آنجا که بحث اصالت و اعتباریت را به میان می آورند وجود را اصیل و ماهیت را اعتباری می دانند.

[2] در اینجا باید به این نکته اشاره شود که در تعبیرات خود می گفتیم که معقول ثانی آن است که از خود وجود خاص و تعین خاصی ندارد ولی نمی گفتیم که اصلا وجود ندارد و این البته روی نظریه اصالت وجودی ماست که مثلا می گوییم «وجود» و «وجوب» و «وحدت» وجو وجود خاص و تعین خاص در مقابل سایر موجودات ندارد ولی البته یک فیلسوف اصالت ماهوی می تواند بگوید که معقول ثانی آن است که صرفا از احکام موجودات(ماهیات) است و خودش به هیچ وجه واقعیت و مابازائی ندارد.

[3] و قد اتفقت الحكماء على أن‏ الوجود المطلق العام من المعقولات الثانية «1» و الأمور الاعتبار التي لا تحقق لها في الأعيان.

[4] فانظر «2» ما أعجب حال الوجو

[5] أن القوم إنما وقعوا في هذا الغلط لعدم تحقيقهم الوجود و الهوية الخارجية و ذهابهم إلى أن الوجود و التشخص من الاعتبارات الذهنية و المعقولات الثانية التي لا يحاذي لها أمر في الخارج و ذهلوا عن أن الوجود هو نفس الأمر العيني الخارجي فضلا «2» عن أن يحاذي له أمر آخر في العين.

[6] أن حقيقة كل شي‏ء هو نحو وجوده الخاص به دون ماهيته و شيئيته و ليس الوجود كما زعمه أكثر المتأخرين أنه من المعقولات الثانية و الأمور الانتزاعية التي لا يحاذي بها أمر في الخارج بل حق القول فيه أن يقال إنه من الهويات العينية التي لا يحاذيها أمر ذهني و لا يمكن الإشارة إليها إلا بصريح العرفان الشهودي.

[7] فالمضاف إذن موجود فی الأعیان

[8] و اعلم أن كثيرا من الأشياء ما هي موجودة لا بوجود مستقل كمفهوم العرض و ماهية الجنس و الفصل في البسيط فإن أمثال هذه الأشياء لا يوجد بوجودات مستقلة و من هذا القبيل الإضافات و النسب فإن وجود الإضافة ليس بخارج عن وجود الجوهر و الكم و الكيف و غيرها بل وجودها وجود أحد هذه الأشياء بحيث يعقل منهما معنى غير ماهياتها معقولا ذلك المعنى بالقياس إلى غيره فالسقف مثلا له وجود وضعي- إذا عقل معه الإضافة إلى الحائط و كذا السماء لها وجود واحد وضعي يعقل منه ماهية السماء و هي جوهر و يعقل معها معنى آخر خارج عن ماهيتها و هو معنى الفوقية- و معنى كون الشي‏ء موجودا أن حده و معناه يصدق على شي‏ء موجود في الخارج‏ صدقا خارجيا كما هو في القضايا الخارجية كقولنا الإنسان كاتب أو أبيض فالمضاف بهذا المعنى موجود لصدق قولنا السماء فوق الأرض و زيد أب و هذا بخلاف الأمور الذهنية كقولنا الحيوان جنس و الإنسان نوع فإن الجنسية و النوعية و ما أشبههما ليست من الأحوال الخارجية التي تثبت للأشياء في الأعيان بل في الأذهان.

[9] و بهذا يعلم فساد رأي من زعم من الناس أن الإضافة غير موجودة في الأعيان بل من الاعتبارات الذهنية كالكلية و الجزئية.

[10] الإضافة موجودة فی الخارج