السفر الأول/ المسلک الأول/ المرحلة الأولی/ المنهج الثالث فی الوجود الذهنی/ الفصل الثالث فی اشکالات الوجود الذهنی/الإشکال الثالث /تشکیک در ماهیت/ دلیل اول بر استحاله تشکیک در ماهیت/نظر استاد: تشکیک در ماهیت جنسیه ممکن در نوعیه محال/ج1/ص 307

الدلیل علی استحالة التشکیک فی الماهیة

 (آخوند در شواهد می گوید که ما در اسفار تأیید کردیم تشکیک در ماهیت را اما اینجا که شواهد است ، نفی می کنیم تشکیک در ماهیت را و می گوییم تشکیک در وجود است فقط)

 لا تشکیک فی الماهیة

الدلیل الأول

 و الصورةالمنطقیة للاستدلال

 1 الفرد الضعیف و الفرد الشدید متمایزان بالضرورة.

 2 و إذا کانا متمایزین، فإما أن یکون تمایزهما بأمر ذاتی أو بأمر عرضی. لأن التمایز إما أن یکون بأمر لیس بخارج من الذات و هو الأول أو یکون بأمر خارج عن الذات و هو الثانی.

 3 لکن الشق الثانی من التالی باطل لأن مقتضی التشکیک أن یکون امتیاز الفردین بنفس ما فیه اشتراکهما.

 4 و إذا کان تمایزهما بأمر ذاتی، فإما أن یکون التمایز بتمام الذات أو ببعضها.

 5 لکن الشق الأول من التالی باطل. لأن مقتضی التشکیک أن یکون الفردان من حقیقة واحدة.

 6 و إذا کان تمایزهما ببعض الذات، کان تمایزهما بفصولهما لأن الممیز الذاتی منحصر فی الفصل.

 7 و إذا کان تمایزهما بفصولهما، لم یکونا من نوع واحد.

 8 و إذا لم یکونا من نوع واحد، لم یحصل التشکیک فی الماهیة.

 (ماهیات بسیطه را می گویند متواطی است. )

و لتحقیق المقام لابد من تمهید مقدمات

1 التشکیک فی الماهیة یعنی أن یکون ما به الامتیاز نفس ما به الاشتراک لا بمعنی أن یکون ما به الاشتراک عین ما به الامتیاز فی الوجود لأن الأب و الإبن فردان من الإنسان متمایزان بأن أحدهما أب و الآخر إبن فی عین أنهما مشترکان فی الإنسان. و ما به الامتیاز و هو الاضافة من الأبوة والبنوة موجود فی الخارج بنفس وجود ما به الاشتراک مع أنه لیس من التشکیک فی شیء. و إنما المراد من قولهم «التشکیک» هو أن یکون ما به الامتیاز نفس ما به الاشتراک أن نفس المعنی الذی هو مشترک فیه ، یکون فیه الامتیاز.

2 الذاتی و العرضی نسبیان. فإن الفصل ذاتی للنوع عرضی للجنس.

نظر استاد فیاضی در تشکیک در ماهیت

 إذا عرفت هذا فنقول

 الفرد الضعیف و الفرد الشدید عند التشکیک فی الماهیة یشترکان فی معنی الماهیة و یتمایز الشدید عن الضعیف بأن له من معنی الماهیة مرتبة یفقدها الضعیف. فالمعنی المشترک فیه هو الماهیة لا بشرط و الشدید هو الماهیة بشرط الشدة و الضعیف أیضا هو الماهیة بشرط عدم الشدة. فالثلاثة ماهیة و الشدة و إن کانت مقومة للماهیة الشدیدة ذاتیة لها، لکنهاعرضیة للماهیة لا بشرط لأن اللابشرط جنس للبشرط شیء و البشرط لا.

 و من هنا یظهر أن التشکیک بالشدة و الضعف و الزیادة و النقیصة یجری فی الماهیة الجنسیة و إن استحال فی الماهیة النوعیة للدلیل المذکور.

 (اشکال به آخوند این است که تشکیک را در ماهیت نوعی و جنسی هردو محال می داند اما دلیل تشکیک بیش از این را اثبات نمی کند که تشکیک در ماهیت نوعیة نیست اما در ماهیت جنسیة تشکیک هست.)