السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الثانی/ الفصل الأول/ تمهید و دو تفسیر برای فهم بیان آخوند در «غیرنا معنی الممکن»/ ج1/ ص 85

 (تمهید برای بیان معنای «غیرنا معنی الممکن فی بعض ما سوی الواجب»)

 ادامه تمهید 4: ادامه تفاوت امکان ذاتی و امکان استعدادی: عروض به امکان ذاتی تحلیلی است، ولی عروض امکان استعدادی خارجی است.

 تمهید 5: همه ی موجودات ممکن به لحاظ ماهیت متصف به امکان ذاتی اند، و به لحاظ وجود متصف به امکان فقری اند.

 تمهید 6: امکان ذاتی یک وصف اعتباری است، نه نفس الامری؛ زیرا هر شیئ یا در خارج موجود است یا معدوم؛ پس: یا ضرورت وجود دارد، یا ضرورت عدم؛ بنابراین «لا ضرورت وجود و عدم»، در واقع نیست، بلکه تنها در اعتبار عقل است.

 (معانی نفس الأمر:

 الف:واقع حقیقی یا نفس الأمر به معنای اخص: شامل وجود و عدم می شود و احتیاج به اعتبار ندارد.

 ب: واقع مطلق: نفس الأمر به معنای أعم که شامل وجود و عدم و اعتبار می شود. «الإنسان من حیث هو، انسان من حیث هو» این قضیة صادق است و مطابق با واقع اما واقع واقعی ندارد و صدقش با عالم اعتبار است. زیرا انسان من حیث هو در واقع حقیقی تحقق نداردو و در واقع حقیقی یا انسان موجود است یا معدوم. )

 تفسیر اول از کلام آخوند:

 موجود مادی هر دو قسم امکان مذکور در مقدمه ی سوم را دارد؛ زیرا به اعتبار ماهیت، امکان ذاتی دارد، و به اعتبار وجود مادی، امکان استعدادی دارد، ولی موجود مجرد فقط امکان ذاتی دارد.

 (هر چیز مادی دارای ماده و قوة است پس امکان استعدادی دارد اما مجردات چون مادة ندارند، امکان استعدادی هم ندارند.

 امکان ذاتی نفس الأمری به معنای أخص نیست و امکان استعدادی هم در مجردات تحقق ندارد. اما مجرد حقیقة امکان فقری را دارد و این امکان، نفس الأمری است.)

 تفسیر دوم از کلام آخوند:

 غیّرنا ما سوی الواجب، از این جهت امکان را تغییر معنا دادیم که امکان ذاتی به اعتبار اصالت ماهیت است، و ما بنا بر اصالت وجود امکان فقری درست کردیم.

 الوجود اذا التفتنا الی ذاته مع قطع النظر عن کل ما عداه: دو حالت دارد:

  الف: ینتزع العقل منه الوجود (واجب)،

  ب: لا ینتزع العقل منه الوجود [1] (امکان)، و انتزاع الوجود منه یتوقف علی : سه نظر وجود دارد: 1 انتساب به وجود. 2 انضمام به وجود. 3 انتساب به جاعل.