مقدمة المؤلف/ أسفار أربعة/ مباحث أسفار و تطبیق آن بر سفرهای چهارگانه أسفار/ج1/ ص 1 تا 18
السفر الأول/ المسلک الأول / مقدمة / تعریف فلسفه و بیان سه تعریف از فلسفه/ج1/ ص 20
أسفار أربعة
عرفا در سلوک إلی الله چهار سفر دارند:
(استاد جوادی می فرمایند سفر یک حرکت است. بنابر این یک وجود واحد دارد. بنابر این اینکه این سفر واحد را به چهار سفر تقسیم کرده اند، تقسیم وهمی است.)
1 سفر من الخلق الی الحق
2 سفر فی الحق بالحق
(سفر دوم تا بی نهایت ادامة می یابد حتی هنگام سفر چهارم زیرا اسماء و صفات الهی بی نهایت است. این سفر به مقدار لازم که ادامه پیدا کرد، وارد سفر سوم می شود اما همان هنگام در اسماء و صفات الهی نیز سیر می کند.)
3 سفر من الحق الی الخلق
(در سفر دوم به فنا می رسد اما سفر سوم به بالاتر از فنا یعنی بقای بعد الفنا می رسد و علاوه بر شهود حق، سیر در خلق نیز می کند)
4 سفر فی الخلق
(تمام این سفرها کار عقل عملی و قلب است.)
بخش های کتاب اسفار
(در این قسمت به تطبیق مباحث کتاب أسفار با سفرهای چهارگانه عرفا می پردازیم
این تقسیم به نقل از آقایان جوادی، شهید مطهری و الهی قمشه ای است.)
1- سفر أول: أمور عامه و جواهر و أعراض = فلسفه أولی: العلم الباحث عن الموجود بما هو موجود
(پنج جلد أول أسفار به أمور عامة می پردازد. کل کتاب نهایة غیر از مرحلة دوازدهم از همین أمور عامة بحث می کند. این قسمت با سفر أول که سیر من الخلق إلی الحق است تطبیق یافته است)
2- سفر دوم: الهیات بالمعنی الأخص در بخش شناخت خدا، ذات و صفاتش= جلد 6 و بخشی از جلد 7.
3- سفر سوم: الهیات بالمعنی الاخص در بخش شناخت افعال= بخش دیگری از جلد 7.
4- سفر چهارم: علم النفس و علم المعاد= جلد 8-9
أسفار أربعة و تطبیق بر مباحث کتاب
الف: کسانی که مطابق نظر ملاصدرا أسفار را بیان کرده اند:
آشنایی با علوم اسلامی شهید مطهری/ بخش فلسفة/ درس پنج
رحیق مختوم/ ج1/ ص 83 تا 108
رسالة آقا محمد رضا قمشه ای در حاشیة شرح الهدایة الإثیریة/ ص 394 و أسفار/ ج1/ پاورقی مقدمة
ب: نظرهای مخالف صدرا در توضیح أسفار أربعة
رسالة ملا محد حسن نوری در حاشیة شرح الهدایة الإثیریة/ ص 397 و پاورقی أسفار
مجموعة رسائل و مقالات آقای رفیعی قزوینی/ ص 195، قوسی در بحر معرفت/ ص 233
تعلیقات فاضل تونی بر مقدمات شرح فصوص قیصری/ ص 75
تعلیقة آشتیانی به نام «تعلیقة رشیقة» ص 30 به بعد
تعلیقة أستاد حسن زاده بر أسفار/ مقدمة
شرح فصوص/ فص شیثی. گرچه قبل از أسفار نوشته شده است اما به سفرها اشاره شده اما با نظر صدرا فرق دارد.
اصطلاحات الصوفیة عبدالرزاق کاشانی/ طبع بیدار ص 103 و 104 و طبع بیروت ص 122
سفر اول : علم به وجود و عوارض ذاتی آن یعنی محمولاتی که اسناد آن ها به موضوع، اسناد الی ما هو له است = الهیات بالمعنی الأعم
(این تعریف از عوارض ذاتی، اتفاقی است؛ ولی در تفسیر مصادیق آن، اختلاف است)
عوارض ذاتی خود، دو قسم است: (یعنی عوارض ذاتی وجود که در فلسفه از آن بحث می شود)
1- معانی فلسفی، مثل اصالت، تشکیک، عینی و ذهنی، رابط و مستقل، واحد و کثیر.
2- ماهیات، مثل جوهر و عرض.
(جلد اول و دوم و سوم أسفار، عوارض ذاتی نوع أول است و جلد چهارم و پنجم عوارض نوع دوم است. بنابر این کتاب أسفار همانطور که ملاصدرا در تعلیقات شفا تصریح کرده است بخش طبیعیات ندارد. أسفار الهیات بالمعنی الأعم و الهیات بالمعنی الأخص و بخش نفس را دارد. پس اینکه در اول جلد چهارم أسفار نوشته «فی العلم الطبیعی» غلط است. بخش جواهر و أعراض جزء الهیات بالمعنی الأعم.
المسلک الأول: مسلک اول درباره ی مسائلی است که برای همه ی علوم لازم است= امور عامه. در این مسلک، یک مقدمه است و ده مرحله.
(آخوند ابتدا گفته شش مرحله، ولی در آخر ده مرحله می شود)
الأسفار الأربعة و اعلم أن للسلاك من العرفاء و الأولياء أسفارا أربعة- أحدها السفر من الخلق إلى الحق.
و ثانيها السفر بالحق في الحق.
و السفر الثالث يقابل الأول لأنه من الحق إلى الخلق بالحق.
و الرابع يقابل الثاني من وجه لأنه بالحق في الخلق.
فرتبت كتابي هذا طبق حركاتهم في الأنوار و الآثار على أربعه أسفار و سميته بالحكمة المتعالية في الأسفار العقلية فها أنا أفيض في المقصود مستعينا بالحق المعبود الصمد الموجود. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج1، ص: 13
مقدمه أسفار در چهار مسأله است
1-تعریف فلسفه،
2- تقسیم فلسفه،
3- غایت فلسفه،
4- شرف فلسفه.
(در نظر صدرا فلسفة مساوی است با حکمت. ملاصدرا واژه «حکمة» در قرآن را مرادف فلسفه می داند.)
تعریف فلسفه
1 استکمال النفس الإنسانیة بمعرفة حقائق الموجودات علی ما هی علیها و الحکم بوجودها تحقیقا بالبراهین لا أخذا بالظن و التقلید، بقدر الوسع الإنسانی.
(این تعریف اقتباسی است از کتاب« البلغة فی الحکمة یا الأقطاب القدسیة» نوشته قطب الدین أهری/ ص 4 و 5)
2 نظم العالم نظما عقلیا علی حسب الطاقة البشریة، لیحصل التشبه بالباری. (این تعبیر،تعبیر مناسب نیست)
3 التشبة بالباری (این را ملاصدرا تعریف دوم برای فلسفة ذکر کرده اند.)