درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /نامه 69 نهج البلاغه

معرفی شخصیت حارث همدانی : حارث همدانی از یاران مخلص امام امیرالمومنین علی علیه السلام و از فقهای بزرگ بوده است و شعر معروف قول امير المؤمنين عليه السلام لحارث الهمداني: يا حار همدان من يمت يرني * من مؤمن او منافق قبلا[1] به او بشارت داده است که پیروان و علاقه مندان پس از مرگ مرا مشاهده خواهند کرد .

نکته : در این نامه حضرت نصایح بسیار والا و پر ارزشی را به حارث همدانی دارند و اشاره ای به دنیا می کنند که نباید کارگزاران حکومتی فریب دنیا را بخورند .

69 ـ ومن كتاب له (عليه السلام) اخلاقي إلى الحارث الهمداني1 . اخلاق المسؤولين الحكوميين ، وَتَمَسَّكْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَاسْتَنْصِحْهُ، وَأَحِلَّ حَلاَلَهُ، وَحَرِّمْ حَرَامَهُ، وَصَدِّقْ بِمَا سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ، وَاعْتَبِرْ بِمَا مَضَى مِنَ الدُّنْيَا لِمَا بَقِيَ مِنْهَا، فَإِنَّ بَعْضَهَا يُشْبِهُ بَعْضاً، وَآخِرَهَا لاَ حِقٌ بِأَوَّلِهَا! وَكُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ.[2]

توضیح و نظر استاد : چنگ بزن به ریسمان معارف قرآن و از این قرآن نصیحت پذیر باش وقتی تو را نصیحت می کند و حلال قرآن و خدا را حلال بدان و حرامش را بر خودت حرام کن و آنچه که از وقائع در مورد گذشتگان بود تصدیق کن و عبرت بگیر به آنچه که گذشته است از دنیا برای باقی از عمر خود چون عمر انسان و دنیا مشابه هم است و از گذشته عبرت بگیر برای آینده و همانطور که تا الان از تو عمر تو گذشته است آینده هم می آید و می گذرد لذا دنیا را بعنوان جای گذر نگاه کن و از قرآن نصیحت پذیر باش

وَعَظِّمِ اسْمَ اللهِ أَنْ تَذْكُرَهُ إِلاَّ عَلَى حَقٍّ، وَأَكْثِرْ ذِكْرَ الْمَوْتِ وَمَا بَعْدَ الْمَوْتِ، وَلاَ تَتَمَنَّ الْمَوْتَ إِلاَّ بِشَرْط وَثِيق. وَاحْذَرْ كُلَّ عَمَل يَرْضَاهُ صَاحِبُهُ لِنَفْسِهِ، وَيُكْرَهُ لِعَامَّةِ الْمُسْلِمِينَ. [3]

توضیح و نظر استاد : وقتی نام مبارک خدا را میبری در حق و حقیقت و درست کار ی این نام را ببر نه اینکه برای فریب کاری مردم از نام خدا استفاده کنی و زیاد به یاد مرگ باش چون یاد مرگ تو را حفظ می کند از لغزش ها ، طلب مرگ و آرزوی مرگ هم نکن مگر اینکه نجات تو در این مرگ باشد اما اگر مرگ تو نجات از مشکلات نبود بلکه تو بیشتر در این مشکلات فرو می رود یعنی دنیای تو طوری بوده است که برای آخرت خود کاری نکردی لذا این تمنای مرگ برای تو بدرد نمی خورد ، اجتناب کن از هر عملی که صاحب آن عمل این عمل را برای نفس خود انجام داده است لذا تو این عمل را انجام نده تو مسئول هستی و از کارگزاران هستی و نباید دنبال منافع شخصی و نفس خود باشی و الا عامه مسلمین وقتی بفهمند تو این کار را کردی ناراحت می شوند و اکراه دارند و لذا این کار را نکن .

وَاحْذَرْ كُلَّ عَمَل يُعْمَلُ بِهِ فِي السِّرِّ، وَيُسْتَحَى مِنْهُ فِي الْعَلاَنِيَةِ، وَاحْذَرْ كُلَّ عَمَل إِذَا سُئِلَ عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْكَرَهُ أَوِ اعْتَذَرَ مِنْهُ. وَلاَ تَجْعَلْ عِرْضَكَ غَرَضاً لِنِبَالِ الْقَوْلِ، وَلاَ تُحَدِّثِ النَّاسَ بِكُلِّ مَا سَمِعْتَ بِهِ، فَكَفَى بِذلِكَ كَذِباً. وَلاَ تَرُدَّ عَلَى النَّاسِ كُلَّ مَا حَدَّثُوكَ بِهِ، فَكَفَى بِذلِكَ جَهْلا.[4]

توضیح و نظر استاد : و اجتناب کن از عملی که افراد این عمل را در مخفی گاه انجام می دهند و حیا می کنند که در ظاهر این اعمال را انجام دهند لذا تو مبتلا به آنها نشو و انجام نده ، و اجتناب کن از عملی که اگر کسی انجام داده بعد بگوید من انجام ندادم و اگر نتواند منکر شود میگوید عذر می خواهم تو انجام نده ، آبروی خود را مورد هدف تیرهای گفتاری نکن و هر چیزی شنیدی خبر آن را به مردم نده چه بسا دروغ باشد و این باعث می شود به تو بگوید دروغگو ، هر خبری را نگو دروغ است و وقتی بگویند راست است می گویند این خبر ندارد و جاهل است و تو از اطراف خود بی اطلاع بوده ای .

وَاكْظِمِ الْغَيْظَ، وَتَجَاوَزْ عِنْدَ الْمَقْدَرَةِ، وَاحْلُمْ عِنْدَ الْغَضَبِ، وَاصْفَحْ مَعَ الدَّوْلَةِ، تَكُنْ لَكَ الْعَاقِبَةُ. وَاسْتَصْلِحْ كُلَّ نِعْمَة أَنْعَمَهَا اللهُ عَلَيْكَ، وَلاَ تُضَيِّعَنَّ نِعْمَةً مِنْ نِعَمِ اللهِ عِنْدَكَ، وَلْيُرَ عَلَيْكَ أَثَرُ مَا أَنْعَمَ اللهُ بِهِ عَلَيْكَ.[5]

توضیح و نظر استاد : در هنگامی که خشم و غضب تو را گرفته خشم خود را فرو ببر یعنی واکنش نشان نده و نگذار خشم تو به کسی برسد و وقتی قدرت داری و حکومت داری از مردم بگذر و گذشت کن و عفو کن و با مردم مدارا کن زمانی که در حکومت هستی و اگر این کار را کردی عاقبت بخیر می شوی ، نیکودار هر نعمتی را که خدا داده است و از آن استفاده صحیح کن و نعمت های الهی را ضایع نکن ، کاری بکن که نعمت هایی را که خدا به تو داده در تو دیده شود .