درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/الحكم الولائي /رعایت حقوق رعیت

یکی از تعاملاتی که حاکم اسلامی با طبقات مختلف جامعه باید داشته باشد ارزشیابی تلاش ها است و اگر این ارزش یابی درست انجام نشود و ارزش گذاری ها با ملاک های صحیح انجام نشود موجب دلسردی تلاشگران و از بین رفتن حقوق اجتماعی و تراکم تظالمات و از بین رفتن تعادل در جامعه خواهد شد ، امیرالمومنین علی علیه السلام به مالک می فرمایند :

ثُمَّ اعْرِفْ لِكُلِّ امْرِئ مِنْهُمْ مَا أَبْلَى، وَلاَ تَضُمَّنَّ بَلاَءَ امْرِئ إِلَى غَيْرِهِ، وَلاَ تُقَصِّرَنَّ بِهُ دُونَ غَايَةِ بَلاَئِهِ وَلاَ يَدْعُوَنَّكَ شَرَفُ امْرِئ إِلَى أَنْ تُعْظِمَ مِنْ بَلاَئِهِ مَا كَانَ صَغِيراً وَلاَ ضَعَةُ امْرِئ إِلَى أَنْ تَسْتَصْغِرَ مِنْ بَلاَئِهِ مَا كَانَ عَظِيماً. .[1]

توضیح استاد : ارزش یابی را در کارها و تلاش های رعیت اعمال کن یعنی بررسی کن ببین افراد تلاش آنها در انجام وظایف به شکل انجام می شود اگر ارزش یابی کردی مواظب باش در ارزش گزاری کار و تلاش فردی را پای دیگری حساب نکنی و حق به حقدار برسد اگر کاری انجام شده این ارزش یابی به این معنا است که کسی که زحمت آن کار را کشیده باید ثمرات تلاش خود را ببینید و نباید افرادی که تلاش نکردند تصاحب کنند کار دیگران را و تو را فریب دهند و در نتیجه کار کسی را برای شخص دیگری ثبت نکنی و بنابراین در ارزش یابی و نظارتی که انجام می دهی کار هر شخصی را برای همان حساب کن و بشناس تلاش هر شخص را ، ﴿لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى﴾ [2] سعی و تلاش این فرد پای همین فرد باید نوشته شود و نباید دیگری تصاحب تلاش دیگری را کند ، تعامل حاکم با رعیت یعنی درست ارزش یابی کند و تلاش هر کسی را برای همان حساب کند ، و در ارزش گذاری این طور نشود شخصی بخاطر موقعیتی که دارد کار کوچک او را بزرگ و شخصی که موقعیتی ندارد کار بزرگ او را کوچک نشان دهی ، گمنامی فرد باعث نشود کار او را کم نشان دهی .

وَارْدُدْ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ مَا يُضْلِعُكَ مِنَ الْخُطُوبِ، وَ يَشْتَبِهُ عَلَيْكَ مِنَ الاْمُورِ; فَقَدْ قَالَ اللهُ تَعَالى لِقَوْم أَحَبَّ إِرْشَادَهُمْ : ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الاْمْرِ مِنْكُمْ، فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْء فَرُدُّوهُ إِلَى اللهِ وَالرَّسُول﴾[3] فَالرَّدُّ إِلَى اللهِ: الاْخْذُ بِمُحْكَمِ كِتَابِهِ، وَالرَّدُّ إِلَى الرَّسُولِ: الاْخْذُ بِسُنَّتِهِ الْجَامِعَةِ غَيْرِ الْمُفَرِّقَةِ [4]

توضیح استاد : احکامی که صادر کردی و این حکم مشکلاتی به وجود آورد این ها را رد بر کتاب خدا و رسول کن ببین حق با کیست ، اگر امر دائر شد بین حکم خدا ورسول و حکمی که تو دادی باید حکم خدا و رسول را جاری کنی و جایی که کار مشتبه شد بر تو رعایت حال و نوشته های خود را نکن برو ببین خدا و رسول چه گفتند ، در دو جا پناه ببر به خدا و رسول یکی جایی که احکامی دادی که نظام به مشکل خورده و یکی جایی که کار مشتبه شده ، در اینجا حضرت تمسک به آیات خداوند می کنند : خداوند قومی را که دوست دارد ارشاد کنید اینطور می فرمایند اطاعت از کتاب خدا و پیامبر خدا و ولی معصوم خود را بکنید و اگر تنازعی و مشکلی پیش آمد به خدا و رسول مراجعه کنید ، قرآن دارای محکمات و متشابهات است در جایی که مشکل پیدا کردی در حکم به خدا مراجعه کن و اگر امر متشابه بود به رسول خدا مراجعه کن و اخذ به سنت جامع که از سوی رسول خدا رسیده رجوع کن و اخذ کن ،

ثُمَّ اخْتَرْ لِلْحُكْمِ بَيْنَ النَّاسِ أَفْضَلَ رَعِيَّتِكَ فِي نَفْسِكَ، مِمَّنْ لاَ تَضِيقُ بِهِ الاْمُورُ، وَلاَ تُمَحِّكُهُ الْخُصُومُ، وَلاَ يَتَمادَى فِي الزَّلَّةِ، وَلاَ يَحْصَرُ مِنَ الْفَيْءِ إِلَى الْحَقِّ إِذَا عَرَفَهُ[5]

توضیح استاد : ملاحظه کن بین خود و خدای خود ببین بهترین فرد در جامعه برای قضاوت کیست او را برگزین برای حکم دادن و قضاوت کردن ، کسی باشد که امور قفل نکند ، این معنا بهتر است که به ستوه نیاد از امور متراکم و مشکلات و این معنا به نظر من(استاد فرخ فال) صحیح است ، و خشمناک نمی شوند از مخاصمات مردم که با هم دارند ، و در جاهایی که قاضی اشتباه می کند پافشاری نکند در لغزش های خود ، و در برگشت به سوی حق کوتاهی نمی کنند و سریع بر می گردند به سوی حق .