درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/

ادامة بررسی فتاوای مرحوم امام در احتمال اثر

مسئله 17 : لَوِ احتَمَلَ التَّأثیر وَ احتَمَلَ التَّأثیرَ الخلاف فَالظَّاهر عَدَمُ الوُجوب .

استاد : شرط وجوب امر به معروف و نهی از منکر زمانی است که احتمال اثر باشد ، حال اگر احتمال داشته باشد که فاعل تاثیری برخلاف امربه معروف و نهی از منکر بپذیرد یعنی علاوه بر منکر فعلی ، منکر دیگری را نیز مرتکب شود و یا این‌که واجب دیگری را ترک کند .

مسئله 18 : لَوِ احتَمَلَ التَّأثیر في تَأخیرِ وُقوعِ المُنکَر وَ تَعویقَه فَأنِ احتَمَلَ عَدَمَ تَمَکُّنِهِ فِي الآتیةِ مِن اِرتِکَابِهِ وَجَبَ وَ إلَّا فَالأحوَط ذلک بَل لایَبعُدُ وُجوبُه .

استاد : اگر احتمال اثر در تأخیرِ وقوعِ منکر و تعویق آن است ، آیا این‌جا را هم جزء فرآیند اقلاع منکر بحساب آوریم؟ زیرا گفتیم اثر ، اقلاع منکر بود اما این اقلاع منکر نیست . احتمال اثر یعنی احتمالِ فرآیند اقلاع منکر ، اما در این‌جا بحث از اقلاع منکر نیست بلکه بحث از تأخیر در ارتکاب منکر است . لذا مرحوم امام می‌فرمایند : اگر احتمال دارد که فاعل بعداً موفق به انجام حرام نشود ، امربه معروف و نهی از منکر واجب است زیرا فرآیند اقلاع صورت گرفته و احتمال اثر وجود دارد ، اما اگر احتمال داشت که بعداً فاعل امکان ارتکاب را بیابد و احتمال عدم توان بر ارتکاب نیز وجود داشت بازهم در این‌جا احتیاط در امربه معروف و نهی از منکر است چرا احتیاط ؟ زیرا احتمال اثر وجود دارد هرچند که احتمال اثر به سختی میسّر باشد و بعید نیست که حتی واجب باشد .

مسئله 19 : لَو عَلِمَ شَخصَانِ إجمَالاً بِأنَّ اِنکارَ اَحَدِهُمَا مُؤَثِّرٌ دونَ الآخَر وَجَبَ علي کُلٍّ مِنهُمَا الإنکار فَإن اَنکَرَ اَحدُهما فَأَثَّرَ ، سُقِطَ عَنِ الآخَر وَ إلَّا یَجِبُ عَلَیه .

استاد : در این‌جا مرحوم امام این تتمه را نیاوردند که اگر از دو نفر یکی اقدام به نهی از منکر یا امربه معروف کرد و دیگری به این نتیجه رسیدکه از این گفتن احتمال اثر در فاعل وجود ندارد، در این‌جا دیگر وجوب از فرد دیگر ساقط می‌شود که مرحوم امام این فرع را در نظر خود بیان ننمودند . البته دلیل هم دارد ، زیرا مرحوم امام در ایتدای این مسئله فرمودند : اگر علم اجمالی داشتند ، حال اگر تا پایان این علم باقی بود ، حکم همان است که مرحوم امام فرمودند .