درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/

بررسی فتاوی مرحوم امام (ره) در مورد احتمال تاثیر امربه معروف و نهی از منکر در ارتکاب اطراف علم اجمالی .

استاد : نظرات مرحوم امام (ره) را تا مسئله دوازدهم بررسی کردیم .

مسئله 13 : لَو کانَ الفَاعِلُ بِحَیثُ لَو نَهَيهُ عَنِ المُنکَر اَثَرَّ عَلَیه وَ لَو اَمَرَهُ بِه تَرَکَهُ یَجِبُ الأمر مَعَ عَدَمِ مَحذورِ الآخَر کذَا فِي المعروف .

استاد : اگر فاعل منکر ، شخص لجوجی باشد بگونه‌ای که هرچه به او بگوئی خلاف (عکس) آن را انجام می‌دهد ، مرحوم امام می‌فرمایند به چنین فردی می‌توان بگونه‌ای امر یا نهی کرد که او با عمل معکوس خود در واقع به حکم دین عمل کرده باشد ، زیرا هدف از امربه معروف و نهی از منکر اقلاع است ، مگر این‌که محذور دیگری پیش آید به گونه‌ای که منکر دیگری مثل این منکر پیش آید .

مسئله 14 : لَوِ عَلِمَ اَوِ احتَمَلَ تَأثیرَ النَّهي اَوِ الأمر في تَغلیبِ المَعصیَةِ لا قَلعَهَا ، وَجَبَ بَل لایَبعُدُ الوجوب لَو کانَ مؤَثِّراً في تَبدیلِ الأهَمِّ بِالمهِم بَل لا إشکالَ فیهِ لَو کانَ الأهَم بِمَصابَةٍ لایَرضَي المولي بِحُصولِهِ مُطلَقاً .

استاد : عرض کردیم که اثر منحصر در قلع دفعی نیست بلکه اثر یعنی آستانه‌ای باز شود برای این‌که فاعل منکر یا تارک معروف از گناه خود نجات یابد ولو این‌که قلع منکر هم صورت نگیرد؛ یعنی به عبارت بهتر بگوئیم : هرچند امربه معروف و نهی از منکرِ صورت گرفته منجر به قلع منکر نگردد ولی موجب محدود شدن آن می‌شود . لذا مرحوم امام در این‌جا تصریح می‌کنند اگر آمر یا ناهی علم و یا نه ، احتمال دهد که امر یا نهی در تقلیل معصیت تاثیر دارد و لو این‌که موجب قلع منکر نشود ، در این‌صورت امربه معروف یا نهی از منکر وجوب پیدا می‌کند .

مسئله 15 : لَوِ احتَمَلَ أنَّ اِنکارَهُ مُؤَثِّرٌ في تَرکِ المُخَالَفَةِ القَطعیَّةِ لِأطرَافِ العِلم لا الموَافَقةَ القَطعیَّةِ، وَجَبَ .

استاد : مرحوم امام در اصول بحث مستوفایی را مطرح کردند که آیا همان‌طور که مخالفت قطعیه واجب است آیا موافقت قطعیه هم لازم است ؟ مثلاً در شبهه محصوره که تعدادی ظرف موجود است علم اجمالی پیدا شده که یکی از این ظروف نجس است ، مخالفت قطعیه در این‌جا زمانی است که از محتویات همة ظروف نوشیده شود در نتیجه مخالفت قطعیه با امر مولا صورت گرفته است و موافقت قطعیه در صورتی است که از هیچ از ظروف به هیچ عنوان نوشیده نشود .

در این مسئله مرحوم امام می‌فرمایند در صورتی که فاعل قصد مخالفت قطعیه داشته باشد و احتمال دارد نهی او موثر واقع شود و او ترک حرام کند در این‌صورت ، نهی از منکر واجب می‌شود .