درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/

مرحوم امام (ره) : علم اجمالی منجزیت دارد بنابراین امربه معروف و نهی از منکر واجب است .

استاد : مرحوم امام (ره) فرمودند :

مسئله 6 : لَوِ ارتَکَبَ طَرَفَيِ العِلمَ الإجمَالي لِالحَرَام أو اَحَدَ الأطرَاف یَجِبُ فِي الأوَّلِ نَهیُه وَ لایَبعُد ذلک فِي الثَّاني أیضاً إلا مَعَ احتِمَالِ عَدَمِ مُنَجِّزیتِ العِلمِ الإجمَالي عِندَهُ مُطلَقاً إلا مَعَ احتِمَالِ عَدَمِ مُنَجِّزیَّتِ العِلمِ الإجمَالي عِندَهُ مُطلَقاً فَلا یَجِبُ مُطلَقاً بَل لایَجوزُ أو بِالنِّسبَةِ إلي المُوَافَقَةِ القَطعِیَّةِ فَلایَجِب بل لا یَجوزُ فِي الثَّاني .

استاد : بحث در این است که در اطراف علم اجمالی ، فاعل ، هرچند اگر تمام اطراف علم را مرتکب نمی‌شود یا ترک نمی‌کند وموافقت قطعی یا مخالفت قطعی با امر مولا ندارد ولی با انجام هر یک از اطراف علم اجمالی به هرحال مرتکب موافقت یا مخالفت احتمالی با امر مولی شده است . مگر این‌که بگوئیم که علم اجمالی منجّز تکلیف نیست .

در مورد علم اجمالی چند قول وجود دارد :

    • قول مشهور می‌گوید که علم اجمالی منجّز تکلیف است مطلقا ؛ چه نسبت به موافقت قطعیه و چه علی الإطلاق ( یعنی هم در مخالفت و هم در موافقت قطعیه علم اجمالی منجز است ) .

    • قول دیگر می‌گوید : علم اجمالی منجز تکلیف نیست مطلقا ؛ چه در موافقت قطعیه و چه در مخالفت قطعیه . از نظر این گروه چیزی که منجّز تکلیف است فقط قطع است.

    • گروهی هم قائل به تفصیل[1] هستند : این‌ها می‌گویند علم اجمالی در موافقت قطعیه منجّز تکلیف نیست اما در مخالفت قطعیه منجز تکلیف است .

مسئله 7 : وَ لایَبعُدُ ذلک فِي الثَّاني أیضاً إلّا مَعَ احتِمَالِ عَدَمِ مُنَجِّزیَّةِ العِلمِ الإجمَالي عِندَهُ مُطلَقاً فَلایَجِبُ مُطلَقاً بَل لایَجوزُ أو بِالنِّسبَةِ الموَافَقَةِ القَطعِیَّةِ فَلا یَجِب بَل لایَجوزُ فَقَط فِي الثَّاني وَ کذَا الحَال في تَرکِ أطرَافِ المعلوم بِالإجمَال وُجوبُه .

استاد : مرحوم امام می‌فرمایند : آن‌جا هم که مرتکب تنها یکی از اطراف علم اجمالی را مرتکب شده است ، بعید نیست که بگوئیم نهی از منکر واجب است . مگر این‌که گفته شود علم اجمالی عندالتّارک منجّز نیست چه در موافقت قطعیه و چه در مخالفت قطعیه ، آن وقت در این‌صورت امربه معروف و نهی از منکر واجب نیست .

بنابراین ، « إلّا » موجود در عبارت به کل مسئله برمی‌گردد و اگر کسی علم اجمالی را منجّز بداند، در صورت ارتکاب اطراف علم اجمالی ، امربه معروف و نهی از منکر واجب است و در صورت ارتکاب احدالأطراف نیز بهتر است که امربه معروف یا نهی از منکر صورت گیرد مگر این‌که کسی از اساس بگوید علم اجمالی چه در موافقت قطعیه و چه در مخالفت قطعیه ، منجّز نیست که در این‌صورت چه اطراف مورد ارتکاب واقع شود و چه احدالاطراف علم اجمالی ، چون علم اجمالی منجّز نیست پس امربه معروف یا نهی از منکر هم واجب نیست .

این تمام نظر مرحوم امام (ره) بود که بیان شد و مشاهده کردید که مرحوم امام جزء آن گروهی هستند که علم اجمالی را منجّز می‌دانند ( همان نظر مشهور ) البته به زرس قاطع این مطلب را بیان نمی‌کنند .

لذا همان‌گونه که مشاهده فرمودید در این‌جا مبنا است که حرف می‌زند و باید ببینیم که ما کدام مبنا را بر می‌گزنیم .