درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/

مرحوم امام (ره) : علم آمر شرط وجوب امربه معروف یا نهی از منکر است نه علم مرتکب.

استاد : مرحوم امام در شرایط وجوب چند مسئله را در ذیل معرفت برای وجوب امربه معروف و نهی از منکر بیان می‌کنند .

مسأله 1 : لافَرقَ فِي المَعرِفَةِ بَینَ القَطعِ اَوِ الطُّرقِ المُعتَبَرَةِ الإجتِهَادِیَّةِ اَوِ التَّقلیید فَلَو قَلَّدَالشَّخصَان مِن مُجتَهِدٍ یَقول بِوُجوبِ الصَّلاةِ الجُمعَةِ عَیناً فَتَرَکَهَا وَاحِدٌ مِنهمَا یَجِبُ عَلي الآخَر ، اَمرُهُ بِإتیَانِهَا وَ کذَا لَو رَاَي مُجتَهِدُهُما حُرمَةَ العَصیرِ الذَّبیبي المغَليِّ بِالنَّار فَارتَکَبَهُ اَحَدُهُمَا یَجِبُ عَلَي الآخَرِ نَهیُه .

استاد : ایشان می‌فرماید : معرفت و علمی که شرط وجوب امر به معروف و نهی از منکر است، یا باید قطع باشد یا این‌که از ظنون خاصه و أمارات غیرعلمیه.

مسأله 2 : لو کانَتِ المَسألَةُ مُختَلَفٌ فیهَا وَاحتُمِلَ أنَّ رَأيَ الفَاعِل اَوِ التَّارِک أو تَقلیدُهُ مُخَالِفُ لَه وَیَکونُ مَا فَعَلَهُ جَائِزاً عِندَهُ لایَجِب بَل لایَجوزُ إنکارُهُ فَضلاً أمَّا لو عَلِمَ ذلک

استاد : اگر مسأله اختلافی است و احتمال می‌رود رأی کسی که کار را انجام می‌دهد یا آن را ترک می‌کند و یا تقلیدش مخالف با آمر است ، اگر این اختلاف در معرفت و علم حاصل شد و مبناها تغییر کرد چه در اجتهاد و چه در تقلید ، در این‌صورت امر یا نهی واجب نیست و اگر علم به این اختلاف مبانی پیدا شد که امر یا نهی ، اصلاً جایز نیست .

مسأله 3 : لو کانَتِ المَسألَةُ غَیرُ خَلافیَّة وَ احتُمِلَ أن یَکونَ المُرتَکِب جَاهِلاً بِالحُکم فَالظَّاهِر وُجوبُ اَمرِه وَ نَهیِه سیّما إذَا کانَ مُقَصِّراً وَ الأَحوَط إرشَادُهُ إلي الحُکم ثُمَّ إنکارُهُ إذَا اَثَرَّ سیّما إذَا کانَ قَاصِراً .

استاد : ایشان در این مسأله مطلب را به این سمت می‌برند که در «تأمرون بِالمَعرون و تَنهونَ عَنِ المُنکر»، منظور از معروف ، عندالآمر است یا عندالفاعل؟ از بیان مرحوم امام بر می‌آید که عندالآمر یا ناهی مفروغٌ عنه است یعنی علم به معروف یا منکر برای کسی که امر به معروف یا نهی از منکر می‌کند قطعاً شرط است اما علم فاعل به معروف یا منکر ، شرط وجوب امربه معروف یا نهی از منکر نیست .

جلسة چهل 21 / 9 / 1400

مرور مطالب جلسة قبل

استاد : مرحوم امام فرمودند : علم و معرفتِ معروف و منکر شرط وجوب امربه معروف ونهی از منکر است .

وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ‌ بِالْمَعْرُوفِ‌ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ[1]

استاد : با دقت نظر در این آیة کریمه ، امر و حکم در این آیه برای کیست؟ این امر خطاب به آمر و ناهی است یا فاعل و مرتکب ؟ آری ، خطاب نسبت به آمر و ناهی است نه مرتکب و فاعل . پس بحث بر سر حکمِ وجوب علم برای آمر و ناهی است لذا وقتی می‌گوئیم : علم شرط وجوب امر به معروف و نهی از منکر است یعنی وجوب بر عهدة آمر و ناهی است .

و طبق مبنای مرحوم امام که در جلسة گذشته بیان شد : مرتکب چه قاصر باشد و چه مقصر ، داشتن علم به معروف یا منکر ربطی به او ندارد و علم شرط وجوب برای آمر یا ناهی است .