درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/

اشکال صاحب جواهر به نظری که مرحوم کرکی و صاحب مسالک بیان کرده‌اند / نظرنهائی: علم ، شرط وجوب امربه معروف و نهی از منکر است نه شرط واجب .

استاد : مرحوم امام (ره) نیز فرمودند که علم ، شرط وجوب است نه شرط واجب .

مرحوم صاحب جواهر فرمودند ، علم شرط وجوبِ امربه معروف و نهی از منکر است؛ اما کسب این علم واجب نیست .

مرحوم صاحب جواهر برای اثبات این حرف به روایت « مسعدة بن صدقه » استناد نمود و قصد ایشان از این حرف این است که بگوید : در کتاب منتهی ادعا شده که عدم الخلاف وجود دارد بر این‌که علم شرط وجوب امر به معروف و نهی از منکر است نه شرط واجب ، در صورتی که در حاشیة مرحوم کرکی و مسالک می‌گوید : کسب علم شرط واجب برای امربه معروف و نهی از منکر است نه شرط وجوب .

مرحوم صاحب جواهر به حرف مرحوم کرکی و صاحب مسالک اشکال می‌کند :

... وَ فیهِ مَعَ أنَّهُ مُنَافٍ لِمَا سَمِعتَهُ مِنَ الأصحَاب ...

استاد : اشکال ایشان این است که: آیا شما در منتهی ندیدید که فرمود در مورد این‌که علم شرط وجوب امربه معروف و نهی از منکر است ، عدم الخلاف وجود دارد ؟ پس به چه دلیل می‌گوئید علم شرط واجب است؟ چرا نظری بر خلاف اتفاق شیعه بیان می‌کنید؟ این اشکال اول .

مرحوم صاحب جواهر اشکال دوم را کبروی بیان می‌کند که در ادامه بیان خواهد شد . و اشکال سومی که می‌فرماید این است که مگر شما روایات را ندیده‌اید؟ این حرفی که شما زده‌اید مخالف روایت مسعده است .

نکته‌ای را که ما در جلسة گذشته بیان کردیم این بود که : « المعروف » که در روایات بیان شده است ، آیا اخذ علم در موضوع شده است یا نشده است ؟ که اخذ موضوع شده ، پس می‌توانید بگوئید موضوع حکم ( یعنی موضوع این وجوب ، نه موضوع واجب ) اگر در آن اخذ علم و معرفت شد ، شرط وجوب می‌شود .

مرحوم صاحب جواهر از این مطلب با اشاره عبور کرده و رد شده است .

... أنّه (یعنی حرف کرکی و صاحب مسالک ) مُنَافٍ أیضاً لِمَا في خَبَرِ المَسعَدَةِ السَّابِق الذّي حَصَرَ الوُجوب فیهِ علي القويِّ المُطَاعِ العَالِمِ بِالمَعروف بَل یُمکِن دَعوَي أنَّ المُنسَاقَ ( متبادر ) مِن إطلاقِ الأمرِ بِالمَعروف وَ النَّهيِ عَنِ المُنکَر هو مَا عَلِمَهُ المُکَلَّف مِنَ الأحکام ...

استاد : یعنی اخذ علم در موضوع حکم ، به عبارت بهتر این‌که : متبادر به ذهن از اطلاق امربه معروف و نهی از منکر ، یعنی اَخذُ المَعرِفَةِ في موضوعِ حُکمِ الوجوب وَ النَّهيِ عَنِ المنکر ، یعنی مرحوم صاحب جواهر می‌فرماید : به نظر من این‌که گفته « الأمر بالمَعروف » یعنی الأمر بِشَيءِ الذّي عَرِفَهُ المُکَلَّف أي عَلِمَهُ المُکَلَّف ... یعنی اخذ علم و معرفت در موضوع حکم و این دلیل بر این است که علم ، شرط وجوب است نه شرط واجب .

بنابراین ما با توجه به این‌که این روایت این‌گونه بیان کرده که الأمر بالمَعروف ، حاکی از این است که دلالت روایت ، دلالتی است مطابق با اجماع و حتی اگر نگوئیم اجماع ، مطابق با اتفاق فقهای شیعه . و اتفاق فقهای شیعه بر این است که علم ، شرط وجوب امربه معروف و نهی از منکر است .

لذا اگر شرط وجوب شد نتیجة آن می‌شود این‌که : کسی که علم و معرفت به معروف و منکر ندارد شامل وجوب امربه معروف و نهی از منکر نمی‌شود ؛ پس علم و معرفت به معروف از شرائط لازم امر به معروف و نهی از منکر است .