1400/08/30
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/
بررسی نظر مرحوم صاحب جواهر در مورد وجوب امربه معروف و اسقاط آن
استاد : آن‌چه که در مورد مسئله سوم و چهارم از تحریر الوسیله حضرت امام مطرح شد این بود که شرط در اقامة امربه معروف و نهی از منکر ، مطلق اثر است نه اقلاع منکر و ما اقلاع منکر را نمی‌پذیریم .
از بیان‌های مرحوم امام هم در طول مسیر کتاب امربه معروف و نهی از منکر این‌گونه استفاده می‌شود که ایشان هم اثر را در اقلاع منکر نمی‌دانند .
اما نظرات دیگر فقهاء را هم در این زمینه ببینیم :
مرحوم صاحب جواهر می‌فرماید :
... الثَّاني أن یَجوزَ تَأثیرُ إنکَارِه ...
دومین شرطی که برای وجوب امربه معروف و نهی از منکر مرحوم صاحب شرایع بیان کرده‌اند و مرحوم صاحب جواهر آن را متن قرار داده‌اند و آن‌گاه نظرات دیگر فقها را در ذیل آن بیان نموده‌اند ، همین بحث اثر است . یعنی ممکن باشد ، تأثیر یعنی اثر گذار بودن بر روی انکار منکر به این معنا : کسی که آمر به معروف و ناهی از منکر شده در آن لحظه‌ای که اقدام به امربه معروف و نهی از منکر می‌کند ، امر او اثر گذار باشد .
استاد: دقت بفرمائید ، نمی‌فرماید أن یُحرَضَ تَأثیرُ إنکارِهَا ، بلکه جناب صاحب شرایع می‌فرماید:
... الثّاني : أن یَجوزَ تَأثیرُ إنکارِهِم ...
یعنی انکار کار مُنکر اثر گذار باشد . ممکن است کسی بگوید چرا یجوزُ را یُمکن معنا می‌کنی؟ چون خود صاحب جواهر در دو صفحه جلوتر این‌گونه معنا می‌کند.
... ، فَلَو غَلَبَ علي ظَنِّهِ أو عَلِمَ أن لا یُؤَثِّر لَم یَجِب ...
استاد : مرحوم صاحب شرایع می‌فرماید : اگر ظن آمر یا ناهی بر او غلبه پیدا کرد و یا این‌که علم پیدا کرد که حرف او تأثیری ندارد ، در این‌صورت بر او واجب نیست . ببینید اصلاً بحثی از اقلاع منکر به میان نمی‌آید .
... بِلاخلافٍ اَجِدهُ فِي الأخیر ...
استاد : ببینید مرحوم صاحب شرایع می‌فرماید اثر گذاری بایستی ممکن باشد و اگر ظن غالب پیدا شد که این امربه معروف و نهی از منکر اثرگذار نیست ، واجب نیست .
مرحوم صاحب جواهر می‌فرماید : ظن غالب نَه ، اگر علم پیدا کرد که امر یا نهی او اثر نمی‌کند وجوب ساقط می‌شود و حکم همین است و من مخالفی را بر این حکم پیدا نکردم ، اما اسقاط وجوب امربه‌معروف یا نهی از منکر بواسطة ظن غالب ، خیر ، در این‌صورت وجوب از بین نمی‌رود ؛ و هرچند بعضی می‌گویند که در این‌صورت وجوب ساقط می‌شود اما این مطلب اجماعی نیست .
... بَل في ظاهِرِ المُنتَهي الإجمَاعُ عَلَیه لکن قَد یُشکَلُ بِالنِّسبَةِ إلي المَرتَبةِ الأولي مِنه ...
استاد : نکته‌ای را که لازم است در این‌جا بیان کنم این است که براساس روایات موجود: کسی که قصد دارد منکری را نهی کند باید در قلب خود نیز انکارکنندة آن منکر باشد یعنی به زبان خودمانی عوام فریبی نکند . مرحوم صاحب جواهر می‌فرماید : انکار قلبی شامل آمر و ناهی نمی‌شود ؛ ظهور آمر و ناهی همین است که فرد ایستاده و دارد نهی از منکر و یا امر به معروف می‌کند و آن‌چه که در قلب وی می‌گذرد بین او و خدای خویش است و ارتباطی با این بحث ندارد .
بنابراین در تمام این مسیر مرحوم صاحب جواهر ، بحث مطلق اثر را دنبال می‌کنند و قائل به این هستند که اگر آمر یا ناهی علم پیدا کرد که امر یا نهیش اثر نمی‌کند وجوب از او ساقط است و إلا در صورت وجود ظن غالب در عدم تأثیر گذاری ، وجوب امربه معروف یا نهی از منکر ساقط نمی‌شود .
... إنَّمَا الکلام فیما ذَکَرَهُ المُصَنِّف وَ جَمَاعَةٌ بَل رُبَّمَا نُسِبَ إلي الأکثر مِنَ السُّقوط أیضاً بِغَلَبَةِ الظَّن بِعَدَمِ التَّأثیر مَعَ أنَّ الأوَامر مُطلَقَه وَ مُقتَضَها الوجوب علي الإطلاق حتَّي في صورَةِ العلمِ بِعَدَمِ التَأثیر...
استاد : ایشان می‌فرماید : این حرف صاحب شرایع که فرمود اگر ظن غالب پیدا کرد وجوب ساقط می‌شود ، خلاف آیات و روایات است ؛ آیات بطور مطلق می‌فرماید که امربه معروف و نهی از منکر واجب است .
بنابراین امکان اثرگذاری برای وجوب امربه معروف و نهی از منکر کفایت می‌کند و صرف وجود ظن به عدم تأثیرگذاری موجب سقوط وجوب امربه معروف و نهی از منکر نمی‌گردد .