درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/

هم مرحوم امام (ره) و هم فقها دارند که :

« وَ وُجُوبُهُما مِن ضَروریاتِ الدِّین »

وجوب امربه معروف ونهی از منکر از ضروریات دین است . بسیاری از احکام وجوبی در اسلام وجود دارد که بر آن‌ها اطلاق ضروری دین نشده است ؛ اما برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر اطلاق ضروری دین شده است .

سؤال : ضروری دین چیست ؟ و فقهاء چه تعریفی برای آن دارند؟

در بیاناتی که فقها دارند اصولاً ضروریات دین را به موضوعاتی که مثل ارتداد و مباحث شرک و کفر و یا مباحثی مثل این‌که کسی انکار وجوب صوم یا صلاة کند یا کسی انکار وجود حج با همة شرایط آن بکند ، این دست مسائل را می‌فرمایند انکار ضروری دین .

ضروری دین را به اموری معنا کرده‌اند که آن موارد مورد اتفاق همة فقها و صاحب نظران اسلامی باشد . اگر چیزی که مورد اختلاف نیست و همة فقها بر آن اتفاق نظر دارند کسی آن را انکار کند ، می‌گویند ضروری دین را انکار کرده است ، مثلاً نماز را همة مسلمین واجب می‌دانند یا زکات یا حج (باهمة شرایط) ، این را می‌گویند ضروری دین .

سؤال : آیا اگر کسی این ضروریات را منکرشود در زمرة کفار قرار می‌گیرد؟

دراین‌جا دو بحث وجود دارد . بیانی که فقها و مرحوم امام (ره) دارند که می‌فرمایند « وَ وُجُوبُهُما مِن ضَروریاتِ الدِّین » این وجوب امربه معروف و نهی از منکر از ضروریات دین است یک مطلب است و این‌که می‌فرمایند « وَمُنکِرُهُ مع الالتفات بلازمه والإلتزام به مِنَ الکافرین » منکر آن از کافران است مطلبی دیگر که در این‌جا اختلاف نظرو فتوا در بین فقها وجود دارد ؛ بعضی از فقها می‌گویند در صورت التفات به مضرات لوازم و التزامات انکار امربه معروف و نهی از منکر فرد منکر از کافران خواهد بود( نظر مرحوم امامره ) ولی بعضی از فقها قید« مع الالتفات بلازمه » را برداشته‌اند و می‌گویند چیزی که ضروری دین شد کسی که آن را انکار کند چه به لوازم و آثارآن آگاه باشد وچه نباشد از کفار خواهد بود (بطورمطلق).

استاد : پس باید دو چیز در این‌جا ثابت شود :

    1. وجوب امربه معروف و نهی ازمنکر از ضروریات دین است

    2. منکر این ضروری و وجوب در صورت توجه به لوازم و آثار این انکار از کافران است ولی در صورت عدم توجه از کفار نخواهد بود .

نکته : آن‌چه را که قاطبة مسلمین اعم از شیعه و سنی وجوب آن‌را مفروغٌ عنه می‌دانند ، گفته می‌شود مثل نماز ، روزه ، زکات و ... ضروری دین است .

بنابراین ، دراین‌که امربه معروف ونهی از منکر واجب بوده و ضروری دین است ، فقها بر این امر اتفاق نظر دارند ؛ اما این‌که کسی این واجب را ترک می‌کند مرحوم امام می‌فرمایند اگر با التفات بوده یکون مِنَ الکافرین[1] اما بعضی دیگر از علما مطلقا وی را کافر می‌دانند چه توجه داشته و چه متوجه لوازم انکار خود نبوده باشد مثل مرحوم صاحب جواهر(ره) [2] .

از شیخ انصاری (ره) نیز این‌طور نقل شده[3] که اگر کسی عقائد ضروری را انکار کند بدون هیچ قید و شرطی کافر است چه قاصر باشد چه مقصر .