درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: تعاملات بشری/مبحث امربه معروف و نهی از منکر/

ادامة مرور روایاتی که به مسأله امربه معروف پرداخته‌اند

استاد : آیات و روایاتی که در جلسات قبل مطرح شد فعلاً جهت آشنایی با مستندات امربه معروف و نهی از منکراست و انشاءالله در ادامه ، مباحث فنی وبررسی سند ودلالت آیات و روایات را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

8334/ 16. وَ بِهذَا الْإِسْنَادِ، قَالَ:سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ عَلَيْهِ‌السَّلَامُ يَقُولُ، وَ سُئِلَ‌ عَنِ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْيِ‌عَنِ‌الْمُنْكَرِ:‌ أَ وَاجِبٌ‌ هُوَ عَلَى الْأُمَّةِ جَمِيعاً؟ فَقَالَ: «لَا» فَقِيلَ لَهُ‌: وَ لِمَ؟قَالَ: «إِنَّمَا هُوَعَلَى الْقَوِيِّ الْمُطَاعِ، الْعَالِمِ بِالْمَعْرُوفِ مِنَ الْمُنْكَرِ، لَاعَلَى الضَّعِيفِ‌الَّذِي لَايَهْتَدِي‌ سَبِيلًا إِلى‌ أَيٍّ مِنْ أَيٍّ يَقُولُ: مِنَ الْحَقِّ إِلَى الْبَاطِلِ؛ وَ الدَّلِيلُ‌عَلى‌ذلِكَ كِتَابُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قَوْلُهُ‌: ﴿وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ﴾[1] فَهذَا خَاصٌّ غَيْرُ عَامٍّ، كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: ﴿وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‌ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ﴾[2] وَ لَمْ يَقُلْ‌: عَلى‌ أُمَّةِ مُوسى‌، وَ لَا عَلى‌ كُلِّ قَوْمِهِ‌، وَ هُمْ يَوْمَئِذٍ أُمَمٌ مُخْتَلِفَةٌ، وَ الْأُمَّةُ وَاحِدَةٌ فَصَاعِداً، كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: ﴿إِنَّ إِبْراهِيمَ كانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ﴾[3] يَقُولُ: مُطِيعاً لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ؛ وَ لَيْسَ عَلى‌ مَنْ يَعْلَمُ‌ ذلِكَ فِي هذِهِ الْهُدْنَةِ[4] مِن‌حَرَجٍ إِذَا كَانَ لَاقُوَّةَ لَهُ، وَ لَا عُدَدَ، وَ لَا طَاعَةَ».

قَالَ مَسْعَدَةُ: وَ سَمِعْتُ‌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ‌السَّلَامُ يَقُولُ ، وَ سُئِلَ عَنِ الْحَدِيثِ الَّذِي جَاءَ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ «إِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ»: مَا مَعْنَاهُ؟قَالَ: «هذَاعَلى‌أَنْ يَأْمُرَهُ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ وَ هُوَ مَعَ ذلِكَ يُقْبَلُ مِنْهُ، وَ إِلَّا فَلَا».[5]

استاد : امام (علیه‌السّلام)در این روایت می‌فرماید امربه معروف کار خواص است ، کار کسانی است که دارای شرایط آن هستند نه همة عوام آیة مورد استناد در روایت را ببینید می‌فرماید « وَ مِن قومِ موسی ... » تمام قوم موسی(علیه‌السّلام) نه بلکه می‌فرماید گروهی ، «مِن» بعضیه است .

بنابراین کسانی که قصد دارند پا به عرصة امربه‌معروف و نهی از منکر بگذارندباید شرایط آن را داشته باشند .

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ عُقَيْلٍ عَنْ حَسَنٍ قَالَ: خَطَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّهُ إِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ حَيْثُ مَا عَمِلُوا مِنَ الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِك‌

استاد : ای مردم ، مردمان قبل از شما هلاک و نابود شدند زیرا مرتکب معاصی و گناهان می‌شدند اما آن‌ها که اهل دین و دیانت بودند این‌ها را از معصیت نهی نکردند

وَ إِنَّهُمْ لَمَّا تَمَادَوْا فِي الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِكَ نَزَلَتْ بِهِمُ الْعُقُوبَات‌ فَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَمْ يُقَرِّبَا أَجَلًا وَ لَمْ يَقْطَعَا رِزْقا[6] ....

استاد: مردم گناه کردند و آن‌ها که معروف و منکررا می‌شناختند مردم را از این گناهان نهی نکردند ، نتیجه این شد که بلاها برآن‌ها نازل شد ، مثل قوم حضرت شعیب (علیه‌السلام).

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به مردم در خطبة خود تذکر می‌دهند که قبل از شما اقوام و قبایلی بخاطر متارکة امربه‌معروف و نهی از منکر دچار عقوبت و بلا شده‌اند پس امربه معروف ونهی از منکر کنید و نترسید ، امربه معروف و نهی از منکر رزق و روزی کسی را قطع نمی‌کند .

ببینید در این روایت حضرت می‌فرمایند باید احساس مسئولیت کرد ، مبادا جامعه را گناه و حرام فرا گیرد و آن‌هایی که قدرت بیان وعلم امربه معروف و نهی از منکردارند از این فریضه استنکاف نمایند و از زیربار آن شانه خالی کنند .