98/08/22
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه 97
﴿قُلْ مَنْ کانَ عَدُوًّا لِجِبْريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلي قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُديً وَ بُشْري لِلْمُؤْمِنينَ﴾[1]
بحث در تفسیر آیه نود و هفتم سوره مبارکه بقره است. در شأن نزول این آیه روایاتی وارد شده که وقتی که پیامبر(ص) به مدینه آمدند، علمای یهود خدمت پیامبر(ص) آمدند و سؤال کردند که قرآن را چه کسی بر شما نازل کرده؟ پیامبر(ص) فرمود جبرئیل از طرف خداوند قرآن را بر قلب من نازل کرده است. علمای یهود به پیامبر(ص) گفتند که اگر میکائیل قرآن را بر شما نازل می‌کرد، ما قرآن را قبول می‌کردیم ولی چون جبرئیل قرآن را بر شما نازل می‌کند قرآن را قبول نداریم چون جبرئیل معمولا دستورات سخت خداوند را نازل می‌کند ولی میکائیل دستورات آسان را بیان می‌کند.خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید به اینها بگو که جبرئیل و میکائیل هر دو از طرف خداوند نازل می‌شوند و دستورات خداوند را می‌آورند و فرقی بین آن‌ها نیست دشمنی شما با جبرئیل است در حالیکه جبرئیل به اذن خدا قرآن را بر قلب پیامبر(ص) نازل می‌کند و معنا ندارد که شما با جبرئیل دشمنی و مخالفت کنید. اگر شما خداوند را قبول دارید، بین جبرئیل و میکائیل فرقی نیست و از طرف خود کاری را انجام نمی‌دهند. جبرئیل به اذن خداوند قرآن را بر قلب پیامبر نازل کرد در حالیکه قرآن تصدیق کننده توراتی است که در دستان شماست و هدایت کننده و بشارت دهنده برای مؤمنین است.جواب مَن شرطیه:در عبارت: ﴿مَنْ کانَ عَدُوًّا لِجِبْريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلي قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾ مَن شرطیه است و در مورد جواب آن، دو نظریه مطرح است: بعضی گفته‌اند ﴿فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلي قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾ جواب من شرطیه است عده‌ای نیز گفته‌اند جواب آن مقدر است؛ یعنی من کان عدوا لجبریل فعداوته لا وجه لها چرا؟ چون جبرئیل کسی است که قرآن را به اذن خدا بر قلب پیامبر(ص) نازل کرده است.
در عبارت فوق هم می‌توان گفت: فإنه نزله علی قلبک و هم می‌توان گفت: فإنه نزله إلی قلبک. منتهی فرق الی و علی در این است که علی برای استعلا است؛ یعنی از مقام بالاتری بر قلب پیامبر(ص) نازل شده ولی إلی یعنی از مقام مساوی یا پایین‌تر صادر شده است.کاری که انسان می‌خواهد انجام دهد باید از روی دلیل و برهان باشد، یهود از جمله کسانی هستند که کارهایشان بدون دلیل و طبق هوای نفسشان است.ملازمه بین هدایت و بشارت: این قرآن هم هادی است و هم بشارت دهنده؛ آیا هر هادی بشارت دهنده است یا نه؟ هر هدایتی معمولا همراه با بشارت است و همین هدایت و رسیدن به مقصد، خود، نوعی بشارت است. خداوند قرآن را برای هدایت مردم بر قلب پیامبر(ص) نازل کرده و این هدایت مردم ملازم با خوشحالی مردم است. هدایت در جایی استفاده می‌شود که باعث نجات شخصی شود و مشکلاتش حل شود. لذا در قرآن می‌فرماید: ﴿هُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾[2] این قرآن هدایت و بشارت برای مؤمنین است و مؤمنین به کسانی می‌گویند که عمل می‌کنند؛ کسانی نجات پیدا می‌کنند که اهل عمل باشند. هدایت یعنی راه نجات را به او نشان می‌دهند، راه نجات هر کسی در چیزی است، لذا انسان باید راه هدایت و مسیر صحیح را برود تا هدایت شود، کسی که به قرآن ایمان آورد و به قرآن عمل کند، این قرآن هم حامی و هم بشارت دهنده، لذا می‌توان گفت که بین هدایت و بشارت ملازمه وجود دارد، منتهی به شرط اینکه عمل شود که اگر عمل کند سعادت دنیا و آخرت را کسب نموده، پس هرجا که هدایت باشد، بشارت هم وجود دارد.