درس تفسیر استاد محسن فقیهی

موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه 90

﴿بِئْسَمَا اشْتَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ أَن يَكْفُرُواْ بِمَا أنَزَلَ اللّهُ بَغْيًا أَن يُنَزِّلُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ عَلَى مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَآؤُواْ بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُّهِينٌ﴾[1]

تفسیر آیه 90: صحبت در تفسیر آیه نود از سوره مبارکه بقره است. در رابطه با بنی اسرائیل که دارای تکبر و غرور بودند و خودشان را بالاتر از همه می‌دانستند. بعد از مبعوث شدن پیامبر(ص) به رسالت، با اینکه در تورات نوید بعثت پیامبر(ص) آمده بود و علائمی هم ذکر شده بود و می‌گفتند ما منتظر آمدن پیامبری هستیم؛ مثل ما که الان می‌گوییم در انتظار ظهور آقا امام زمان (عج) هستیم ولی وقتی که پیامبر (ص) به رسالت مبعوث شد، بنی‌اسرائیل بجای اینکه پیامبر (ص) را تأیید و قبول کنند، کافر شدند و با ایشان مخالفت کردند، در حالیکه علم و اطلاع کافی به پیامبر (ص) و خصوصیات ایشان داشتند.

بنی اسرائیل با این حرکت که از روی علم و اطلاع با پیامبر(ص) مخالفت کردند، خودشان را فروختند؛ ﴿بِئْسَمَا اشْتَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ﴾ انسان گاهی در مقابل یک عقیده، عقیده خودش را می‌فروشد. مثلا به کشور دیگری می‌رود و در آنجا به او می‌گویند که باید دین یا مذهب خودت را عوض کنی و او هم قبول می‌کند و دین خودش را کنار می‌گذارد؛ یعنی عقیده خودش را می‌فروشد. قرآن می‌فرماید: فروختن عقیده، بدترین معامله است؛ اینکه انسان به خاطر منافع و گرایش‌های مادی، عقاید خودش را زیر پا بگذارد و با عقیده واقعی خودش مخالفت کند، فروش عقیده و بدترین معامله است.

﴿بِئْسَمَا اشْتَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ أَن يَكْفُرُواْ بِمَا أنَزَلَ اللّهُ بَغْيًا﴾ شما بنی‌اسرائیل بدترین معامله را انجام دادید که به خاطر حسد، شر و منافع مادی، به تورات و قرآنی که از طرف خدا نازل شده بود، کافر شدید. حسد به خاطر چیست؟ ﴿أَن يُنَزِّلُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ﴾ به خاطر اینکه می‌گویند چرا او پیغمبر شود ولی من پیغمبر نشوم، چرا او این مقام را داشته باشد ولی من نداشته باشم؟ تمام مشکلات ما از همین حسادت‌ها است و این حسادت‌ها باعث زیر پا گذاشتن حقایق می‌شود.

﴿أَن يُنَزِّلُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ عَلَى مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ﴾ می‌گویند چرا خداوند متعال این پیامبر را مبعوث کرد؟ چرا پیامبر از بنی اسرائیل انتخاب نشد؟ معنای ﴿مِن فَضْلِهِ﴾ نبوت است. با این کار خداوند به بنی اسرائیل غضب کرده بود ولی غضب آن‌ها مضاعف شد، ﴿فَبَآؤُواْ بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ﴾ یعنی غضب پی در پی، مانند ﴿نُّورٌ عَلَى نُورٍ﴾[2] که به معنای نور پی در پی است نه به معنای یک نور روی نور دیگر. لذا در اینجا ﴿فَبَآؤُواْ بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ﴾ به معنای این است که بنی‌اسرائیل پی در پی و مکرر مورد غضب پروردگار قرار می‌گیرند.

﴿وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُّهِينٌ﴾ برای کسانی که می‌دانند و با علم انکار می‌کنند و کافر می‌شوند، عذاب خوار کننده‌ای است.

انگیزه‌های مادی مختلف است و ممکن است جمع مال یا آراء مردم و سایر منافع مادی باشد و اینگونه رفتار در جوامع باید از بین برود. اینکه بعضی از افراد به خاطر مسائل سیاسی و به خاطر اینکه مثلا برای نماینده شدن در مجلس رأی بیاورند، عقیده خودشان را کنار می‌گذارند و اعلام می‌کنند که عضو فلان حزب یا گروه سیاسی هستند، نیز جزء فروش عقیده محسوب می‌شود. یکی از بزرگترین مشکلات یک جامعه همین است که انسان عقیده خودش را به خاطر مسائل مادی عوض کند. ﴿بِئْسَمَا اشْتَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ﴾