موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 216

﴿کُتِبَ عَلَيْکُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسي‌ أَنْ تَکْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَکُمْ وَ عَسي‌ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وشانز‌دهم سوره بقره است.

وجوب قتال و مفهوم آن:

در این آیه خداوند متعال می‌فرماید: ﴿کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ﴾. واژه «کُتِبَ» در قرآن در موارد مختلفی به معنای "واجب شدن" به کار رفته است. مانند ﴿کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَام﴾[2] که روزه را بر مؤمنان واجب می‌کند. در اینجا نیز ﴿کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ﴾ دلالت بر وجوب جنگ و قتال دارد.

جهاد در این آیه شامل دو نوع است:

جهاد ابتدایی: زمانی که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای گسترش عدالت و مقابله با ظلم، فرمان جنگ صادر می‌کردند.

جهاد دفاعی: در مواقعی که دشمنان به سرزمین یا دین مسلمانان حمله می‌کردند و دفاع از آن واجب بود.

جهاد در هر دو شکل، وظیفه‌ای الهی است که ممکن است برای برخی افراد ناخوشایند و دشوار باشد ﴿وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ﴾. معنای «کُره» این است که آن‌ها در درون از جنگ و سختی‌های آن می‌ترسند و احساس ناراحتی می‌کنند. این حس کراهت، گاهی به دلیل فشارهای بیرونی است که انسان را به زحمت می‌اندازد. اما خداوند متعال در این آیه به ما هشدار می‌دهد که: ﴿وَعَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ...﴾، یعنی ممکن است از چیزی کراهت داشته باشید، اما همان چیز برای شما خیر باشد. انسان گاهی مریض می‌شود و داروی تلخ می‌خورد، با اینکه انسان از خوردن این داروی تلخ کراهت دارد ولی به نفع او است.

تحمل مشکلات و اهمیت درک مصالح و مفاسد:

زندگی انسان سرشار از مسائل و مشکلاتی است که در ظاهر ناخوشایند به نظر می‌رسند، اما در واقع به مصلحت او هستند. خداوند در ادامه آیه می‌فرماید: ﴿وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ﴾. این بخش نشان می‌دهد که ممکن است ما به برخی چیزها علاقه داشته باشیم، در حالی که آن‌ها برای ما ضرر دارند.

برای درک این مفهوم می‌توان مثال‌هایی از زندگی روزمره آورد:

داروی تلخ یا عمل جراحی: انسان از داروی تلخ یا عمل جراحی ناراحت می‌شود، اما این اقدامات برای سلامت او ضروری است.

نماز صبح: بلند شدن از خواب برای بسیاری به‌ویژه جوانان دشوار است، اما نماز، برکات معنوی و مادی فراوانی به همراه دارد.

﴿وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ﴾ گاهی ما مصالح و مفاسد خود را تشخیص نمی‌دهیم، خدا مصالح و مفاسد را می‌داند و برای ما بیان می‌کند. همین اصل در مورد جهاد و دفاع نیز صدق می‌کند. اگرچه جنگ سختی‌هایی مانند دوری از خانواده و تحمل زخم‌ها دارد، اما نتیجه آن، عزت اسلام و حفظ کرامت مسلمانان است. به‌علاوه، جهاد باعث می‌شود تا توانایی‌های رزمی جامعه تقویت شده و نقاط ضعف آن مشخص گردد. برای مثال، هشت سال دفاع مقدس، منجر به شناخت نیازهای نظامی کشور و پیشرفت در این حوزه شد.

مقاومت و پیروزی در برابر دشمنان:

یکی از درس‌های مهم این آیه، اهمیت مقاومت در برابر دشمن است. دشمنانی مانند رژیم صهیونیستی و آمریکا، همواره به دنبال گسترش سلطه خود هستند. اگر در برابر آن‌ها ایستادگی نشود، روز به روز جسورتر می‌شوند. دشمن هرگز به یک موقعیت قانع نمی‌شود و اگر مقاومتی نبیند، ظلم و تجاوز خود را گسترش خواهد داد.

مقاومت و جهاد، نه تنها جلوی جسارت دشمن را می‌گیرد، بلکه نتایج مثبت دیگری نیز به همراه دارد:

ایثار و فداکاری: در زمان جنگ، انسان‌ها به درجات بالایی از ایثار و برادری دست می‌یابند و این ایثار در زمان جنگ و سختی مشخص می‌شود.

عزت اسلام و مسلمانان: مقاومت، باعث عزت و کرامت جامعه اسلامی می‌شود.

تقویت ایمان: در سختی‌ها و مواجهه با دشمن، امدادهای غیبی الهی نمایان می‌شود و ایمان انسان به خداوند و معاد تقویت می‌گردد.

همانطور که مقام معظم رهبری مکرر مسئله مفاومت را مطرح می‌کنند، مقاومت همین است. دشمن فقط گسترش قلمرو و غصب و تصرف خانه و زمین مردم را می‌شناسد و اگر شرق و غرب عالم را به او بدهند، قانع نیست و می‌خواهد کره ماه را هم بگیرد و همه جهان را تصرف کند. لذا باید در مقابل دشمن بایستیم و مقاومت کنیم. مقاومت برای اسلام عزت است. در تورات و انجیل هم این مسئله مقاومت وجود دارد. مقاومت، مفهومی فراتر از پیروزی‌های ظاهری دارد. ایمان اسلامی به ما می‌آموزد که انجام وظیفه در برابر خداوند، پیروزی واقعی است. حتی اگر در ظاهر شکست بخوریم، با مقاومت و ایثار به درجات بالاتری نزد خداوند می‌رسیم.

مفهوم خیر و شر و تسلیم در برابر اراده خداوند:

یکی از اشتباهات رایج انسان‌ها این است که خیر و شر را تنها در راحتی و آسایش خود می‌بینند. اما قرآن به ما یادآوری می‌کند که سختی‌ها نیز می‌توانند منجر به خیر شوند. انسان باید در برابر اراده الهی تسلیم باشد و تنها به مصالح و مفاسد کوتاه‌مدت توجه نکند.

برای مثال:

فرزندان انسان هم اگر زیاد در رفاه و آسایش باشند، درست تربیت نمی‌شوند و در سختی‌ها نمی‌توانند دوام بیاورند. وقتی فرزندان به سربازی می‌روند با سختی‌های زندگی آشنا می‌شوند و در برابر سختی‌ها و مشکلات، مقاوم‌تر می‌گردند.

در جهاد، اگرچه ممکن است انسان زخمی یا شهید شود، اما این ایثار برای حفظ عزت اسلام ضروری است. تسلیم در برابر اراده خداوند، نشان‌دهنده ایمان عمیق است. خداوند مصالح و مفاسد واقعی را بهتر از ما تشخیص می‌دهد و به همین دلیل، انسان باید به او اعتماد کند. این اعتماد باعث می‌شود که حتی شکست‌های ظاهری نیز معنای جدیدی پیدا کنند. مسلمانان معتقدند که در هر صورت پیروزند؛ اگر شهید شوند، به مقامات بالاتری نزد خداوند می‌رسند و اگر پیروز شوند، عزت اسلام و مسلمانان تقویت می‌شود.

نتیجه‌گیری:

آیه 216 سوره بقره به ما یاد می‌دهد که وظایف الهی مانند جهاد، اگرچه دشوار به نظر می‌رسند، اما در نهایت برای ما خیر و برکت به همراه دارند. مقاومت در برابر دشمنان، عزت و کرامت جامعه را تضمین می‌کند و انجام وظیفه در برابر خداوند، بالاترین نوع پیروزی است. این آیه ما را دعوت می‌کند که به جای توجه به راحتی‌های زودگذر، به مصالح بلندمدت و ارزش‌های والای انسانی فکر کنیم و تسلیم اراده پروردگار شویم.