موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 215

﴿يَسْئَلُونَکَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبينَ وَ الْيَتامي‌ وَ الْمَساکينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليمٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وپانز‌دهم سوره بقره است.

مفهوم انفاق:

در آیه 215 سوره مبارکه بقره، خداوند پاسخ پرسشی را می‌دهد که از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درباره انفاق پرسیده شده بود: «چه چیزی را انفاق کنیم؟» پرسش مطرح‌شده در این آیه، حول محور محتوای انفاق است و خداوند در پاسخ می‌فرماید: ﴿قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ﴾ یعنی، هر چیزی که خیر باشد انفاق کنید. ﴿قُلْ﴾ به معنای این است که این دستور از ناحیه خدا رسیده است.

مفهوم "خیر" در انفاق:

خیر به معنای هر آن چیزی است که محبوب و مورد تأیید عقل و شرع باشد. خیر می‌تواند شامل امور مادی مانند مال دنیا یا اعمال صالح باشد. انفاق تنها به کمک مالی محدود نیست. کمک‌هایی مانند حمایت از والدین، یاری به دیگران با زبان نیکو، یا حتی کمک‌های عملی و قدم‌های مثبت نیز مصادیق انفاق به شمار می‌آیند. برای مثال، یاری به یک پیرمرد برای عبور از خیابان یا اشتراک دانش و علم با دیگران از جمله اعمال خیری است که در زمره انفاق قرار می‌گیرد.

ترتیب اولویت در انفاق:

در این آیه، خداوند اولویت‌هایی را برای انفاق تعیین کرده است:

والدین: نخستین و مهم‌ترین افراد برای انفاق، پدر و مادر هستند.

اقوام نزدیک: پس از والدین، کمک به بستگان نزدیک در اولویت است.

یتیمان: یتیمان، چه از میان اقوام و چه خارج از آن‌ها، نیازمند توجه ویژه‌اند.

مساکین: کمک به نیازمندان و فقرا که توان تأمین نیازهای اولیه خود را ندارند.

ابن‌السبیل: مسافران درمانده که در راه مال خود را از دست داده‌اند و نیاز به حمایت دارند.

فلسفه انفاق و نقش آن در اجتماع:

﴿وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليمٌ﴾ خداوند تأکید می‌کند که انفاق باید خالصانه و بدون ریا باشد. او بر اعمال بندگان آگاه است و نیاز به اظهار و تبلیغ نیست. این دستور، نشان‌دهنده اهمیت انفاق در راستای کمک به محرومان و ساختن جامعه‌ای سالم است. خداوند انفاق را محدود به مال دنیا نکرده ﴿وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ﴾ و هر کار خیری، چه مالی و چه غیرمالی، مشمول این حکم الهی است.

نقش انفاق در کاهش فاصله طبقاتی و عدالت اجتماعی:

جایگاه مال دنیا در اسلام:

در این آیه تأکید شده که مال دنیا وسیله‌ای برای خیر و کمک به دیگران است. برخلاف تصور رایج، مال دنیا به‌خودی‌خود مذموم نیست. بلکه مهم این است که چگونه از آن استفاده شود. ثروت، اگر در مسیر صحیح به کار رود، می‌تواند ابزاری برای رفع نیازهای والدین، اقوام، مساکین و یتیمان باشد.

توجه اسلام به محرومان:

اسلام اهمیت ویژه‌ای به حمایت از طبقات محروم جامعه می‌دهد. یکی از وظایف دولت‌ها و افراد توانمند، رسیدگی به نیازهای محرومان است. متأسفانه، در شرایط اقتصادی کنونی، ثروتمندان روزبه‌روز ثروتمندتر و فقرا روزبه‌روز فقیرتر می‌شوند. برای مثال:

افزایش قیمت دلار، طلا، و ملک به نفع سرمایه‌داران و به ضرر مستضعفین است.

فشار گرانی بیشتر بر فقراست؛ کسانی که توان تأمین مایحتاج اولیه زندگی خود را ندارند.

پیشنهادات برای بهبود عدالت اجتماعی:

برای کاهش شکاف طبقاتی و کمک به محرومان، پیشنهادات زیر مطرح می‌شود:

زمین رایگان به جوانان: اختصاص زمین‌های بلااستفاده به جوانان برای ازدواج و ساخت خانه.

واردات خودرو بدون گمرک: فراهم کردن دسترسی مردم به خودروهای ایمن و ارزان.

وام بدون بهره: ارائه وام‌های بدون بهره به افراد نیازمند به‌جای سرمایه‌داران.

چالش‌های عملی:

هرچند این پیشنهادات منطقی به نظر می‌رسند، اما موانع اجرایی متعددی مانند مافیاهای اقتصادی و زمین‌خواری وجود دارد. متأسفانه، برخی از مسئولین به دلیل فشارها و منافع شخصی، اقدامات لازم را انجام نمی‌دهند و این مسئله به افزایش مشکلات طبقات محروم دامن زده است.

پیام نهایی:

قرآن و اسلام بر لزوم کمک به محرومان تأکید دارند. انفاق، چه از سوی افراد و چه از سوی دولت‌ها، می‌تواند به عدالت اجتماعی کمک کند. اگر این اصول رعایت شود، هم دنیا و هم آخرت بهبود خواهد یافت. اما برای تحقق این اهداف، مسئولین و مردم باید در مسیر اجرای عدالت اجتماعی قدم بردارند و به نیازهای محرومان توجه ویژه‌ای داشته باشند.