موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 214

﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّىٰ یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَىٰ نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وچهار‌دهم سوره بقره است. خداوند متعال در این آیه از انسان می‌پرسد: ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ﴾ آیا گمان می‌کنید که به‌سادگی و بدون تحمل سختی و آزمایش به بهشت وارد می‌شوید؟ کلمه ﴿حَسِبْتُم﴾ به معنای گمانی است که هنوز به‌دقت درباره آن فکر نشده است. انسان وقتی تصوری دارد و درباره آن تأمل نکرده، به آن گمان می‌گویند. این گمان ممکن است نادرست باشد و تصور کند که بدون تحمل مشکلات و رنج‌ها می‌تواند به مقامات عالی دست یابد. همان‌طور که گذشتگان مشکلات و حوادثی را تحمل کردند، شما نیز باید با سختی‌ها مواجه شوید.

نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود؛ «حفت الجنة بالمكاره»[2] انسان باید در مسیر تکامل آزمایش شود، مشکلات را تحمل کند و در این مسیر رشد کند. همان‌طور که گذشتگان شما اینطور بودند. گاهی فشارها به حدی می‌رسد که حتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز دچار سختی می‌شوند و می‌فرمایند: ﴿مَتَىٰ نَصْرُ اللَّهِ؟﴾ (یاری خداوند کی می‌رسد؟). وقتی مشکلات زیاد می‌شوند، صبر مردم تمام می‌شود و در تنگنا قرار می‌گیرند. زمانی که مشکلات زیاد می‌شوند، آنگاه است که یاری خداوند می‌آید و مشکلات حل می‌شود.

انواع مشکلات:

مشکلات دو نوع هستند:

۱. مشکلات بیرونی که با عنوان ﴿بأساء﴾ یاد شده‌اند، مانند جنگ، ناامنی و سرقت.

۲. مشکلات درونی که ﴿ضرّاء﴾ نامیده می‌شوند، مانند بیماری، تصادف یا شکستگی.

خداوند متعال در این آیه می‌فرماید که همان‌طور که این مشکلات بر گذشتگان شما وارد شد، برای شما نیز پیش خواهد آمد. ﴿وَزُلْزِلُوا﴾ گاهی این مشکلات به حدی می‌رسند که انسان دچار اضطراب شدید می‌شود و احساس می‌کند توان ادامه مسیر را ندارد. این اضطراب به دلیل فشارهایی است که از جهات مختلف، مانند جنگ، ناامنی، بیماری و مشکلات خانوادگی، بر او وارد می‌شود. ﴿حَتَّىٰ یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَىٰ نَصْرُ اللَّهِ﴾ این فشارها و مشکلات به حدی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مؤمنان می‌گفتند کی یاری خدا خواهد آمد؟ گاهی انسان به این حد می‌رسد. ﴿أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ﴾ اما باید بدانید که زمانی که احساس ناامیدی می‌کنید و گمان می‌کنید دیگر راهی برای نجات نیست، یاری خداوند نزدیک است. نصرت الهی در این لحظات می‌رسد و مشکلات شما را برطرف می‌کند.

نقش مشکلات در تکامل انسان:

این مشکلات و سختی‌ها بخشی از آزمایش الهی هستند. انسان‌ها برای تکامل، عبادت و رسیدن به مقامات عالی خلق شده‌اند و بدون تحمل سختی نمی‌توانند به این مقامات دست یابند. اگر فردی در زندگی سختی نبیند، توان مقابله با مشکلات آینده را نخواهد داشت. مثلاً اگر کودکی در رفاه مطلق رشد کند و هیچ ناراحتی و مشکلی را تجربه نکند، در آینده نمی‌تواند در برابر مشکلات زندگی مقاومت کند. این سختی‌ها انسان را آبدیده و آماده می‌کنند تا به مقاماتی برسد که برای آنها خلق شده است.

در مواردی مانند کربلا، اگر انسان بداند که پیروزی حتمی است، به تکامل نمی‌رسد، دیگر تلاش او معنای چندانی نخواهد داشت. ارزش کار در این است که انسان بدون علم به نتیجه نهایی، در شرایط سخت تلاش کند. برای مثال، در شب لیلة‌المبیت، اگر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) یقین داشتند که هیچ خطری متوجه ایشان نخواهد بود، خوابیدن در جای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ارزش معنوی خاصی نداشت. اما ندانستن نتیجه و احتمال خطر باعث شد که این عمل به اوج ارزش برسد.

﴿وَزُلْزِلُوا حَتَّىٰ یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ﴾ یعنی مشکلات برای خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم بود. در آیه شریفه نیز می‌خوانیم که حتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و مؤمنان همراه ایشان، از شدت سختی‌ها فریاد برآوردند: ﴿مَتَىٰ نَصْرُ اللَّهِ؟﴾ (یاری خداوند کی می‌رسد؟). این نشان می‌دهد که حتی بزرگ‌ترین انسان‌ها نیز در برابر حجم انبوه مشکلات دچار اضطراب و سختی می‌شوند. اما باید مقاومت کرد، چراکه مقاومت زمینه دریافت نصرت الهی است. البته ﴿وَزُلْزِلُوا﴾ در مورد پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیست ولی ﴿مَتَىٰ نَصْرُ اللَّهِ؟﴾ هم در مورد پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و هم در مورد مسلمانانی که با پیامبر (صلی الله علیه و آله) همراه بودند. پس باید مقاومت کرد و دانست که این مقاومت زمینه دریافت نصرت الهی است. اگر صبر و استقامت داشته باشید و اهداف بزرگ خود را دنبال کنید و مقاومت کنید، بدانید که نصرت خداوند نزدیک است و مشکلات شما پایان خواهد یافت.