درس تفسیر استاد محسن فقیهی

موضوع: تفسیر قرآن کریم/ تفسیر سوره بقره/ آیه 191

﴿وَاقْتُلُوهُمْ حَيثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى يقَاتِلُوكُمْ فِيهِ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ﴾.[1]

خداوند متعال می‌فرماید: و آن‌ها را [بت‌پرستانی که از هيچ گونه جنايتی ابا ندارند] هر کجا يافتيد، به قتل برسانيد! و چون شما را (از مکه‌) بيرون کردند، آن‌ها را بيرون کنيد! فتنه (و بت‌پرستی) از کشتار هم بدتر است. با آن‌ها، در نزد مسجد الحرام (در منطقه حرم)، جنگ نکنيد! مگر اينکه در آن جا با شما بجنگند؛ پس اگر (در آنجا) با شما پيکار کردند، آن‌ها را به قتل برسانيد! چنين است جزای کافران.

تقابل به مثل

مشرکان، مسلمانان را کشتند، شکنجه کردند و از مکه بیرون کردند. هنگامی که مسلمانان، قدرتی یافتند، این آیه نازل شد که مسلمانان به مکه بازگردند و آنان که جنایت کردند، مسلمانان را بیرون کردند و با مسلمانان جنگ می‌کنند را بکشند و از مکه بیرون کنند. ضمیر «هم» در «وَاقْتُلُوهُمْ» به مشرکان و بت‌پرستانی برمی‌گردد که مسلمانان را شکنجه کردند، کشتند و بیرون کردند.

داستان فلسطین، اکنون مقداری شبیه به همین آیه است. یهودیان، مسلمانان را از سرزمین خود اخراج کردند، آن‌ها را کشتند و شکنجه کردند، اکنون که مسلمانان قدرت یافته‌اند، ﴿وَاقْتُلُوهُمْ حَيثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيثُ أَخْرَجُوكُمْ﴾. این آیه دستور به مثل است، چون کشتند، بکشید و چون اخراج کردند شما نیز آنان را اخراج کنید.

فتنه بدتر از قتل

﴿ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ﴾ یکی از فتنه‌های آنان شکنجه‌های آنان بود. گاهی شکنجه از قتل، بدتر است؛ با قتل، عذاب جسم تمام می‌شود اما عذاب شکنجه و آوارگی، ممکن است ادامه‌دار باشد.

فضای مجازی که جوانان را به فساد می‌کشد، خانواده‌ها از هم می‌پاشد، جامعه را به التهاب می‌کشاند، زن‌ها با نامحرم ارتباط حرام پیدا می‌کنند یکی از مصادیق فتنه است و فتنه از قتل بدتر است. اما درباره باز بودن یا باز نبودن فضای مجازی باید اهم و مهم کرد. اکنون نیاز است که سایت، اینترنت و موبایلتان ابزار هدایت مردم باشد. باید فعال شوید تا مردم را هدایت کنید و به جامعه، کمک علمی و فرهنگی کنید. ظاهرا دیگر نمی‌توان جلوی اینترنت را گرفت. حال که نمی‌توان جلوی این فتنه بزرگ را گرفت، باید هر مسلمانی در این فضا فعالیت کند تبیین و بصیرت را برای مردم ایجاد کند و شاید واجب شرعی باشد.

احترام مسجدالحرام

﴿وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى يقَاتِلُوكُمْ فِيهِ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ﴾. اگر مشرکان به مسجدالحرام پناهنده شدند، در منطقه حرم، به آن‌ها کاری نداشته باشید و احترام مسجد را حفظ کنید. مگر اینکه بخواهند شما را در منطقه حرم، بکشند و احترام مسجد را حفظ نکنند؛ دراین‌صورت وظیفه دارید که با آن‌ها مقابله کنید.

اگر در کنار مسجد بخواهند خون مسلمانان را بریزند، قانون اهم و مهم جاری است؛ یعنی احترام مسجد و خون مسلمان لازم است اما اهمیت خون مسلمانان از احترام مسجد بیشتر است.

ایستادگی در برابر دشمن

از آیه استفاده می‌شود که دربرابر مشرکان و بت‌پرستان، نباید سستی کرد. مسلمان وظیفه دارد که ابتداءً کسی را نکشد و به کسی حمله نکند اما اگر گروهی بخواهند مسلمانان را بکشند، شکنجه کنند و از دیار خود اخراج کنند، جای سکوت، رحم و مهربانی نیست بلکه باید برخورد شود. این قانون اسلام است که حمله ابتدایی نکنید اما اگر شما را کشتند و مظلوم واقع شدید، چاره‌ای ندارید مگر اینکه مقاتله کنید، محکم بایستید و سستی نکنید.

برخی اشتباه برداشت می‌کنند که مقصود آیه این است که هر کافری را یافتید بکشید، درحالی‌که درباره کفاری است که مسلمانان را کشته‌اند، شکنجه‌کرده‌اند و از دیارشان بیرون کرده‌اند. اسلام دستور به خشونت ابتدایی نداده بلکه خشونت در برابر خشونت است.

ارزشمندی وطن

از آیه استفاده می‌شود که از دیدگاه اسلام، وطن ارزشمند است و هرکسی باید وطنش را حفظ کند. اگر شما را وطن بیرون کردند، حق دارید که خشونت داشته باشید و از وطن دفاع کنید. براساس تمام ادیان آسمانی، انسان باید وطنش را دوست داشته باشد «حبّ الوطن من الإيمان».[2]

معنای ثقفتموهم

برخی گفته‌اند که «ثَقِفْتُمُوهُمْ» همان «وجدتموهم»‌ است اما تفاوتش این است که «وجدان مع الغلبه» است. گاهی انسان کسی را می‌یابد که قدرتش از یابنده بیشتر است در اینجا گفته می‌شود «وجدتموه»؛ او را یافته اما او غالب می‌شود. اما اگر یابنده قدرتش غالب بر کسی است که او را یافته از «ثقفتموه»‌ استفاده می‌شود.