درس تفسیر استاد محسن فقیهی

موضوع: تفسیر قرآن کریم /تفسیر سوره بقره /آیه 190

﴿وَ قاتِلُوا في‌ سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه صد و نود سوره مبارک بقره است. در این آیه به ما دستور می‌دهد که ﴿وَ قاتِلُوا﴾ مقاتله کنید. یک بحث در مورد این است که منظور از این آیه جهاد ابتدایی است یا دفاع. اینجا فعلا در مقام دفاع بحث می‌شود؛ یعنی دشمنان به ما حمله کرده‌اند و ما وظیفه داریم که از خود دفاع کنیم ﴿وَ قاتِلُوا في‌ سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلُونَکُمْ﴾ با کسانی که با شما می‌جنگند، بجنگید.

دفاع:

در اینجا یک وظیفه ما این است که در مقابل مقاتله و جنگ آن‌ها از خود دفاع کنیم ﴿الَّذينَ يُقاتِلُونَکُمْ﴾. از جان و مال و آبروی خود دفاع کنید.

با چه کسانی بجنگیم؟:

﴿الَّذينَ يُقاتِلُونَکُمْ﴾ افراد مختلفی از جمله زن و کودک و پیرمرد هستند که با شما جنگ نمی‌کنند، یک عده هم با شما جنگ می‌کنند. حال شما نمی‌توانید زن و بچه دشمنان را بکشید، چون این‌ها جزء ﴿الَّذينَ يُقاتِلُونَکُمْ﴾ نیستند، بچه‌ها، زن‌ها و سالخوردگانی که در آن‌جا هست با شما جنگ نمی‌کنند، با کسی جنگ کنید که با شما می‌جنگد. الان در این جنگ غزه و اسرائیل اشکالی که به این‌ها وارد است این است که شما چرا بچه‌ها را می‌کشید؟ بیش از هفت هزار بچه کشته‌اند، چرا بچه‌ها را می‌کشید؟ بچه‌ای که با شما جنگ نکرده و در واقع هیچ کاری نکرده را چرا می‌کشید؟ این بهترین آیه‌ای است که می‌توان برای حقوق بشر و دنیا معرفی کرد. ﴿قاتِلُوا ... الَّذينَ يُقاتِلُونَکُمْ﴾ با کسانی که با شما مقاتله می‌کنند، مقاتله کنید. این نکته به خوبی از این آیه برداشت می‌شود. چرا بیمارستان‌ها را بمباران می‌کنید و زنان و کودکان و سالمندان را می‌کشید؟ این خلاف عقل و حقوق بشر است.

معنای فی سبیل الله:

﴿في‌ سَبيلِ اللَّهِ﴾ قصد شما خدا باشد. گاهی می‌خواهیم انتقام بگیریم و برای اینکه دلمان خنک شود با کسی می‌جنگیم، در اسلام این چیزها نیست ﴿وَ قاتِلُوا في‌ سَبيلِ اللَّهِ﴾ برای حق مقاتله کنید، برای آزادی، استقلال و در مقابل استعمار بجنگید، اگر می‌خواهید برای اسلام بجنگید و در راه خدا شهید شوید، قصدتان خدا باشد؛ یعنی شرایط اسلام را کاملا رعایت کنید، حتی اهانت زبانی هم نکنید، نه به جان و نه به مالش تعرض نکنید. در داستان‌های آقا امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) شنیدید که وقتی عصبانی بودند آن شخص را نکشتند، صبر کردند که آرامشی پیدا شود و به خاطر خدا این کار را انجام دهند. اگر مقاتله می‌کنید، سعی کنید فی سبیل الله باشد. اگر فی سبیل الله باشد، دیگر بچه و زن و سالمند کشته نمی‌شود، خانه و زندگی کسی خراب نمی‌شود، حتی به دشمن اهانت هم نمی‌کند، زبانش را حفظ می‌کند. لذا هدف از جنگ در اسلام، دفاع از حق و عدالت است و این عبادت است و کسی که کشته می‌شود، شهید است. این مجاهدت فی سبیل الله است.

این درست نیست که انسان در جنگ با دشمن، بی حساب و کتاب مردم را بکشد و مال مردم را نابود کند و توهین کند، بلکه باید عدالت را رعایت کرده و به دشمن توهین نکند. در روایات هم آمده که ﴿وَ لا تَعْتَدُوا﴾ یعنی با کسانی که با شما می‌جنگند، مقاتله کنید، نه با کسانی که با شما نمی‌جنگند مثل کودکان و زنان. ﴿وَ لا تَعْتَدُوا﴾ تجاوز نکنید؛ یعنی با کسی که به شما کاری ندارد، کار نداشته باشید، زن باشد یا کودک و سالخورده یا حتی جوانی که به شما کار ندارد و با شما در جنگ نیست، با این افراد کاری نداشته باشید، با کسانی بجنگید که با شما می‌جنگند. اما اگر بی دلیل عده‌ای را بکشید، خلاف قرآن است ﴿وَ لا تَعْتَدُوا﴾.

مفسرین در معنای ﴿لا تَعْتَدُوا﴾ فرموده‌اند تجاوز کردن یا زبانی، یا فعلی، یا مالی است؛ تجاوز زبانی یعنی ناسزا نگویید، فحش ندهید و اهانت نکنید. انسان مسلمان در کمال ادب دنبال حق است و می‌گوید حق این است و باید مراعات شود اما ناسزا گفتن و توهین کردن، در شأن مسلمان نیست. تجاوز فعلی یعنی اسیر گرفته‌اید، نمی‌توانید به او اهانت کنید یا بزنید، باید اسیر را با احترام نگه دارید و جان و مال و ناموسش را حفظ کنید. تجاوز مالی یعنی، مالش محترم است، خانه او را خراب نکنید. کسی که با شما مقاتله می‌کند، با او مقاتله کنید، امام جان و مال و ناموسش به جای خود محفوظ است. در ادب کلام هم همه این‌ها رعایت شود و نباید ظلم کنید. شما باید به مردم درس دهید و از شما یاد بگیرند که چگونه با اسیر برخورد کنند، برخورد با دشمن قانون دارد، خداوند دستور داده که با دشمن هم که می‌خواهید برخورد کنید با این خصوصیات برخورد کنید، فقط با کسانی که با شما می‌جنگند بجنگید و فی سبیل الله بجنگید، با قصد قربت باشد و حقایق را برای او بیان کنید.

مدافعان حقوق بشر:

مدافعان حقوق بشر، انبیا و اولیا هستند. الان وتوی آمریکا را می‌بینید، تمام کشورهای دنیا و حتی اروپا که با سختی و خباثتی که دارند، می‌گویند آتش بس را قبول کنید، مردم بی‌گناه کشته می‌شوند، فقط آمریکا است که وتو می‌کند. ببینید چقدر آبروی خودش را برده است. این حقوق بشر دنیای غرب است. باید دشمن را شناخت، اینکه مقام معظم رهبری می‌فرمایند بصیرت، یکی از انواع بصیرت این است که انسان دشمن خود را بشناسد. یک دشمنی است که مردانگی دارد و چیزهایی را مراعات می‌کند، گاهی دشمن به هیچ اصولی پایبند نیست. آمریکا خودش را نشان داد که به هیچ اصولی پایبند نیست، بیمارستان را می‌زنند، زنان و کودکان را می‌کشند، توجهی نمی‌کند و طرف مقابل را حمایت می‌کند. پس آمریکا حامی زن نیست، اینکه فریاد می‌زنند که زن زندگی آزادی، دروغ می‌گویند، اگر واقعا حامی زن هستند، چرا در مقابل کشتار این همه زن ساکت هستند و از قاتلین حمایت می‌کنند.

حقوق بشر برای انبیا و اولیا و علمای راستین است. متأسفانه شما می‌بینید که ابرقدرت‌ها با حقوق بشر کنونی به دنبال منافع خود هستند و با جنایاتی که انجام می‌دهند آبروی خود را برده‌اند.

انواع حیات:

حیات سه نوع است: حیات نباتی، حیوانی و انسانی. حیات انسانی لوازمی دارد، گاهی شخصی انسان است ولی حیاتش حیوانی است؛ یعنی مثل یک حیوان زندگی می‌کند، برخوردش با مردم مانند حیوان است، گاهی هم شخصی حیات انسانی دارد و مانند انسان زندگی می‌کند ﴿وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ﴾[2] درست است یک نفر را قصاص می‌کنید ولی این باعث حیات جامعه می‌شود که دیگر کسی جرأت نکند مرتکب قتل شود. پس قصاص خودش حیات انسانی است، کشتن است، قاتل چند نفر را به قتل رسانده و الان او را قصاص می‌کنند و می‌کشند ولی حیات برای جامعه است. ﴿یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ﴾[3] فکر نکنید که چون ما راه می‌رویم، انسان هستیم، این حیات حیوانی است، اینکه انسان به دنبال شهوت و غضب و ظلم باشد، حیات انسانی نیست، مانند یک حیوان است، حتی حیوان هم بعضی وقت‌ها بهتر است. خروس غیرت دارد و وقتی می‌بیند که مرغش در معرض قرار گرفت، حمله می‌کند و ناموس خود را حفظ می‌کند ولی کسانی که در جامعه پیدا می‌شوند که غیرت ندارند از حیوانات هم بدتر هستند.

اگر می‌خواهید زنده باشید، باید حیات انسانی داشته باشید، حیات انسانی همین ﴿اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ﴾ است. آمریکا و اروپا حیات انسانی ندارند بلکه حیوان درنده‌ای هستند که شکل انسان دارند. خودشان را در جریان غزه نشان دادند، این همه زن و کودک کشته شدند و خانه‌ها و اموال مردم از بین رفته ولی هنوز دست از حمایت قاتلین برنداشته‌اند و می‌گویند چون چند نفر از ما کشته شده‌اند، همه باید از بین بروند. این منطق آمریکا و اروپا است.

دو شرط قتال:

مقاتله شما باید برای رضای خدا باشد، برای گرفتن آب و خاک و زمین نباشد؛ یعنی برای اجرای عدالت و حق باشد، آن هم با کسانی مقاتله کنید که با شما جنگ می‌کنند. ﴿وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ﴾ خدا به ما توفیق دهد که احکام و معارف اسلامی را خوب بفهمیم و تندوری و افراط و تفریط نکنیم.

امر تبلیغ:

تبلیغ و حرکت طلاب برای تبیین حقایق هم از بزرگ‌ترین مصادیق جهاد فی سبیل الله است و الان هم ایام تبلیغ است. در این ایام حتما از حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بگویید. و سعی کنید از روایات معتبر و کتاب‌های معتبر استفاده کنید. «انما فاطمة بضعة منی»[4] پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: فاطمه زهرا پاره تن من است. قطعة من اللحم؛ معنای بضعه، پاره تن است. «فاطمة بضعة مني من آذاها فقد آذاني ومن آذاني فقد آذى الله»[5] هر کس فاطمه را اذیت کند مرا اذیت کرده در روایت جابر دارد، این روایات متواتر است، در صحیح بخاری هم آمده، در خیلی از کتب اهل سنت هم این روایت نقل شده است. در مورد شخصیت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) برای مردم صحبت کنید و در کنار آن از ظلم ظالمین هم بیان شود، ظلم خیانت‌کارها و جنایتکاران معلوم می‌شود. این مقام چیست که حب مقام باعث می‌شود که انسان بیچاره شود.

در ایام تبلیغ، روحیه مردمی بودن و با مردم بودن را حفظ کنید که مردم از شما اخلاق نیکو را ببینند، این خیلی مهم است، چون مردم در فضای مجازی حرف‌های زیادی شنیده‌اند و وقتی شما را می‌بینند، دقت می‌کنند که شما از جمله کسانی هستید که حرف می‌زنید و شعار می‌دهید یا اهل عمل هستید. به دنبال منافع مادی هستید یا نشر معارف اهل‌بیت(علیهم السلام)؟ وقتی بفهمند یک روحانی به دنبال منافع مادی است، بی ارزش می‌شود. در مسائل مادی وارد نشوید و سعی کنید اخلاق اسلامی را کاملا مراعات کنید تا مردم از شما واقعیت و حقیقت اسلام را در شما ببینند. قرآن و مفاتیح و رساله به همراه داشته باشید. گاهی قرآن بخوانید، دعا بخوانید، قرآن و دعا را جلوی مردم بخوانید، این ریا نیست بلکه تبلیغ دین است و مردم از شما یاد می‌گیرند. کارهای خیر انجام دهید، به دنبال مردم بروید، سعی کنید برای مردم بصیرت فراهم شود. جهالت باید از بین برود. فضای مجازی باعث شده بعضی از مردم در جهالت قرار بگیرند و وظیفه ما است که بصیرت را برای مردم حاصل کنیم؛ یعنی مردم آگاهی اسلامی و انقلابی پیدا کنند. این‌ها باید برای مردم، مخضوضا جوانان توضیح داده شود. غیر از جلسات عمومی که برگزار می‌کنید، برای کودکان، نوجوانان و جوانان به صورت جداگانه جلسه بگذارید. فضای مجازی این ها را به فساد و گمراهی می‌کشاند و وظیفه ما است که جلوی انحراف و فساد آن‌ها را بگیریم.