درس تفسیر استاد محسن فقیهی

موضوع: تفسیر قرآن کریم/ تفسیر سوره بقره/ آیه ۱۴۱-۱۴۲

﴿تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَا كَسَبْتُمْ وَلَا تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يعْمَلُونَ﴾.

صحبت درباره تفسیر آیه ۱۴۱ سوره بقره است که خداوند درباره قوم یهود این آیه را می‌فرماید. یکی از خصوصیات قوم یهود این بود که به گذشتگان خود افتخار می‌کردند و سعی می‌کردند که خود را وابسته به امت حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) نشان دهند. از همین رو بود که برای خود قداستی قائل بودند. خداوند در این آیه به آن‌ها پاسخ می‌دهد: این‌گونه نیست که اعمال گذشتگان در اعمال شما تأثیری داشته باشد یا اعمال شما تأثیری در اعمال آنان داشته باشد؛ ﴿وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى﴾[1] . اگر عمل شما خوب باشد، جزای خوبی خواهید داشت و اگر اعمالتان فاسد و باطل باشد، جزای آن را خواهید داشت. خداوند بر اساس اعمالی که هرکسی انجام می‌دهد در دنیا و آخرت جزای او را می‌دهد؛ ﴿لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ﴾[2] شما اعمال خود را دارید و گذشتگان هم اعمال خود را دارند؛ پس افتخار به اعمال دیگران، کار درستی نیست.

این آیه درباره قوم یهود نازل شد اما اختصاصی به قوم خاصی ندارد بلکه همه اقوام جهان این‌گونه هستند و باید توجه داشته باشند که برای خود توشه‌ای ذخیره داشته باشند. زاد و توشه آخرت هر کس مربوط به خود او است.

قرآن مجید کتابی آسمانی است که شامل استدلال‌های عقلی و مطالب تاریخی است که در ذیل این استدلال‌ها و مطالب، نصیحت‌هایی وجود دارد. از تاریخ استفاده می‌کند تا مردم را نصیحت کند. مهم‌ترین چیز برای انسان، اخلاق و اعمال خوب است؛ از همین رو قرآن کریم معمولا بعد از استدلال یا ذکر مطلب تاریخی، نصیحتی را برای انسان‌ها بیان می‌کند.

در کارهای شخصی و آخرتی دیگران، کسی مسئول کارهای دیگری نیست. کسی که رانندگی می‌کند، خودش مسئول رفتاری است که مرتکب می‌شود. هر انسان عاقل بالغی، تکالیفی دارد که باید آن‌ها را انجام دهد. در آخرت هم کسی مسئولیت کارهای شما را بر عهده نمی‌گیرد و شما مسئولیت اعمال دیگران را بر عهده نمی‌گیرید حتی اگر از خویشاوندان نزدیک شما باشد ﴿وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَإِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَى حِمْلِهَا لَا يحْمَلْ مِنْهُ شَيءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى﴾[3] فرزند یا پدر شما هم در آخرت نمی‌تواند به شما کمک کند. مسئله شفاعت جایگاه خود را دارد که برای کسانی است که اصل دین و مذهب درستی دارند؛ در این صورت، گناهان کوچک آن‌ها با شفاعت بخشیده می‌شود.

قوم یهود باید بدانند که پیامبران قبل از حضرت موسی (علیه‌السلام) مانند حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) نمی‌شود که پیرو حضرت موسی (علیه‌السلام) و دین یهود باشند.

در آیه ۱۳۴ سوره بقره در این باره صحبت کردیم و این آیه تکرار همان آیه است.

﴿سَيقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يهْدِي مَنْ يشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾.[4]

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) تا سیزده سال پس از بعثت، به سمت بیت‌المقدس نماز می‌خواند. یهودیان مدینه به مسلمانان می‌گفتند که قلبه شما همان قبله ما است، پس شما هم پیرو ما هستید نیازی نیست که ما تابع شما باشیم. یهودیان با این کار، مسلمانان را تحقیر می‌کردند. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) از این کار یهودیان ناراحت بود. روزی پیامبر در مسجد مشغول نماز خواندن رو به بیت‌المقدس بود که جبرئیل نازل شد و پیامبر را به سمت کعبه برگرداند و تتمه نماز پیامبر رو به کعبه بود. اکنون به آن مسجد، «ذو قبلتین» می‌گویند. یکی از احکامی که در اسلام نسخ شد، همین قبله بود.

هر کاری که کنید، انسان‌های بهانه‌گیر بازهم بهانه می‌گیرند؛ زمانی که قبله مسلمانان بیت‌المقدس بود یهودیان بهانه می‌گرفتند و مسلمانان را تحقیر می‌کردند، وقتی قبله تغییر کرد هم بهانه گرفتند که شما از دین خداوند فاصله گرفته‌اید. خداوند در قرآن کریم از این افراد به «سفهاء» تعبیر کرده است. در هر جامعه‌ای چنین افرادی وجود دارند و حتی اگر بر اساس نظر آن‌ها هم رفتار کنی باز بهانه می‌گیرند.

﴿سَيقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ﴾ این‌ها از روی منطق و استدلال صحبت نمی‌کنند بلکه بهانه‌گیر هستند. خداوند سفاهت را به کسانی نسبت می‌دهد که خود را عاقل‌ترین افراد می‌دانند. یهودیان به کسی اجاره نمی‌دهند که یهودی شود اما ما مسلمانان دوست داریم که همه انسان‌ها مسلمان شوند؛ زیرا یهودیان خود را خاص و ممتاز می‌دانند. خداوند این افراد مغرور و معمولا ثروتمند را سفیه می‌داند؛ زیرا منطق و استدلال ندارند. رژیم غاصب اسرائیل هم بی‌منطقی است و بدون منطق، سرزمین فلسطین را اشغال کرده‌ است.

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که انسان نباید نسبت به خداوند اعتراض کند؛ ﴿لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ﴾ وقتی همه چیز برای خداوند است، اعتراض معنایی ندارد. کسی که به خداوند اعتراض می‌کند، نشانه سفاهت او است.

﴿مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيهَا﴾ بهانه گرفتند که چرا قبله خود را تغییر دادید. کعبه بت‌خانه بود و بت‌پرستان، بت‌های خود را در آن قرار داده بودند و به همین خاطر پیامبر (صلی‌ الله علیه و آله) تا سیزده سال پس از بعثت به سمت بیت‌المقدس نماز می‌خواند. اگر به سمت کعبه نماز می‌خواند می‌گفتند که ترویج بت‌پرستی است.

﴿قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ﴾. خداوند به پیامبر فرمود: به این‌ها بگو: ارزش زمان و مکان در اختیار خداوند است؛ قداست مکان‌هایی مانند مسجد را خداوند تعیین می کند. قداست زمان‌هایی مانند ماه محرم یا صفر را هم خداوند تعیین می‌کند. شما نمی‌توانید به زمان‌ها ارزش و قداست بدهید.

﴿يهْدِي مَنْ يشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ یکی از دلایلی که باعث تغییر قبله شد این بود که در تورات و انجیل آمده بود که از نشانه‌های پیامبر آخرالزمان این است که قبله را تغییر می‌دهد. با تغییر قبله و ظهور این علامت برخی از یهودی‌ها و نصرانی‌ها ایمان آوردند.

جامعه اسلامی باید توطئه دشمن را خنثی کند. حرف‌های یهویان درست و منطقی نبود اما خداوند قبله را تغییر داد تا زبان آن‌ها بسته شود و نتوانند مسلمانان را تحقیر کنند. رسانه‌های بیگانه بدون منطق درباره افرادی صحبت می‌کنند تا او را تخریب کنند، وظیفه ما در مقابل تحقیر، تخریب و بهانه‌گیری‌های چنین رسانه‌هایی این است که بهانه‌ای دست آن‌ها ندهیم.

اگر پست و مقامی در جامعه به دست آوردید نزدیکان را در آنجا استخدام نکنید هرچند که انسان شایسته‌ای باشد. آقای رئیس جمهوری، وکیل، وزیر و ... برادر و آشنای خود را در کنار خودت نیاور؛ زیرا بهانه برای دشمن می‌شود. این کار باعث تضعیف نظام می‌شود. یهود حرف بی‌منطقی می‌زد اما خداوند بهانه را از آن‌ها گرفت. خداوند این داستان‌ها را بیان می‌کند که هم از سرگذشت دیگران آگاه شویم و هم درس‌ عبرتی برای ما باشد.