99/06/17
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ/وضع /صحیح و اعم
خلاصه جلسه گذشته: صحبت ما در بحث اصول درباره صحیح و اعم بود. امر دهم در مباحث الفاظ کفایة الاصول، صحیح و اعم است. آیا الفاظ عبادات و معاملات برای صیح وضع شده است یا برای اعم از صحیح و فاسد؟
ثمره بحث صحیح و اعم
متذکر شدیم که این بحث عام‌البلوی و مورد نیاز جامعه است. در این بحث، دو نظریه متضاد وجود دارد: 1- برخی می‌گویند، هیچ ثمره‌ای ندارد و بی‌فایده است 2- درمقابل دسته زیادی از بزرگان می‌گویند که ثمره زیادی دارد.
در مقام اجتهاد باید روشن شود که آیا ثمره دارد یا نه.
هر روز در اجتماع با این بحث مواجه هستید؛ مثلاً ساعت، یخچال، پنکه و ... می‌خرید و سپس متوجه می‌شوید که کالا عیبی دارد. آیا فروشنده می‌تواند بگوید که من فلان کالا را فروختم و نگفتم که سالم است؟
در تمام خرید و فروش‌ها آیا مراد صحیح، سالم و تام‌الاجزاء و الشرایط است یا اعم از صحیح و فاسد؟
این بحث می‌تواند در تمام جوامع موردتوجه باشد. آیا لفظ مطلق حمل بر صحیح می‌شود یا اعم از صحیح و فاسد؟
اگر مرجع تقلید در رساله خود نوشته است که الفاظ، حمل بر صحیح می‌شود، یعنی هرجا قید صحیح نبود باید قید صحیح را به آن اضافه کرد. در معاملات لازم نیست که مثلاً نوشته شود خانه، فرش و ... صحیح؛ یخچال یعنی یخچال صحیح. این بحث در مباحث فقهی در عبادات و معاملات مطرح می‌شود؛ آیا الفاظ عبادات و معاملات برای خصوص صحیح وضع شده‌اند یا برای اعم صحیح و فاسد؟
اقوال
دو قول در اینجا وجود دارد:
1- الفاظ بر صحیح بار می‌شود.
2- الفاظ بر اعم از صحیح و فاسد بار می‌شود.
ضرورت قدر جامع
یکی از مباحثی که در صحیح و اعم مطرح است، مسئله جامع بنا بر قول صحیحی و جامع بنا بر قول اعمی است. یعنی در هر فرض، جامعی تصویر شود که جامع افراد و مانع اغیار باشد.
آیا نیاز به جامع داریم؟ آیا ناگزیر به تصویر جامع هستیم؟
قول اول: ضرورت جامع
محقق خراسانی (رحمه‌الله) می‌فرماید: «إنّه لابدّ على كلا القولين من قدر جامع في البين».[1] چه قائل به صحیح شویم و چه قائل به اعم، ناچاریم که قدر جامعی را تصویر کنیم.
قول دوم: عدم ضرورت جامع
برخی مانند محقق نائینی (رحمه‌الله) قائلند که نمی‌توان تصویر جامع نمود؛ زیرا مراتب صحیح متفاوت است، نماز غرقاء با یک اشاره است اما نماز مختار، اجزای زیادی دارد. انسان مریض نمی‌تواند افعال نماز را درست انجام دهد اما هم نماز مریض صحیح است هم نماز انسان سالم. وقتی انواع نماز اجزای متفاوتی داشت، نمی‌توان قدر جامعی را برای آن تصویر کرد، هر کس یک نوع نماز با اجزای متفاوتی بر او واجب است.[2]
اشکالات
مرحوم محقق خویی (رحمه‌الله) که شاگرد بنام محقق نائینی است به ایشان اشکال کرده است:
اشکال اول: درست است که نماز صحیح و فاسد مصادیق بسیاری دارند اما وجداناً می‌توانیم لفظ صلاة را بر همه این‌ها اطلاق کنیم.
اشکال دوم: آیا اشتراک لفظی دارند یا معنوی؟ اشتراک معنوی یعنی قدر جامعی دارند که شامل تمام افراد می‌شود در نماز، جامع، مایترتب علیه الاثر أو یتوقع علیه الاثر است. [3] مایترتب علیه الاثر یعنی نمازی که اثر بر آن بار می‌شود که در نتیجه اعاده و قضا ندارد و مجزی است. این مربوط به نمازی است که انجام شده اما ما یتوقع علیه الاثر مربوط به نمازی است که می‌خواهد انجام شود.