درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ / وضع / تعارض احوال

خلاصه درس گذشته

مرجحاتی را که ذکر کردیم از قبیل: مجاز، تخصیص، به‌خاطر این‌که شیوع دارند و زیاد هستند در مقام تعارض بر اشتراک و نقل و نسخ مقدم می‌شوند و از این شیوع برای ما ظن حاصل می‌شود همان‌طور که در کلام میرزای قمی بود که می‌فرمودند: «الظن بالشی یلحق بالاعم الاغلب».[1] اما این مرجحات تعبدی نیستند بلکه استحسانات عقلی هستند؛ یعنی این‌طور نیست که تقدم مجاز بر اشتراک، تعبدی باشد ولی چون مجاز زیاد است امّا اشتراک کم، پس مجاز مقدم می‌شود. این استحسانات عقلی، صغری برای اصالة الظهور، هستند یعنی بواسطه این مرجحات برای ما ظهور کلام محقق می‌شود، امّا نکته اصلی بحث در این است که دو نوع ظهور داریم؛ 1- ظهور بدوی 2- ظهور تأملی و دقّی .

به نظر ما، هنگامی ظهور محقق می‌شود که تحقیق کامل صورت گرفته باشد و در این مرجحات هم شاید بدواً ظهور کامل نشود ولی بعد از دقت و تأمل، این ظهور درست می‌شود، بنابراین ظهور بعد از تأمل معیار است و از طرفی باید توجه داشت که دانستن این مرجحات برای ظهور کلام مؤثر هستند.

دو نظریه وجود دارد:

    1. زمانی که امر دائر شد بین این مرجحات، توقف کنیم چون برای ما مشخص نیست که کدام از این‌ها است.

    2. بعد از تحقیق کامل در بین مرجحات برای ما ظهور درست می‌شود که طبق آن عمل می‌کنیم و الاّ توقف است.

محقق خراسانی می‌فرماید: «انها استحسانات لا إعتبار بها الاّ اذا کانت موجبة لظهور اللفظ فی المعنی».[2]

به نظر ایشان این استحسانات در صورتی که موجب ظهور لفظ در معنی شود، معتبر است.

به نظر ما این مرجحات در غالب مواقع موجب ظهور می‌شود و این‌گونه استفاده می‌شود که مثلاً مجاز بر اشتراک مقدم است.

آیت‌الله سبحانی می‌فرماید: «فلا یلتفت الیها العرف الدقیق حتی یثبت بها الظهور الکلام».[3]

به نظر ایشان این وجوه استحسانیّه معتبر نیستند و بحث از آن‌ها موجب تضییع عمر می‌شود.

به نظر ما بحث از این مرجحات موجب إضاعه عمر نمی‌شود چراکه در مقام تعارض مورد استفاده قرار می‌گیرد و بعد از تأمل تام در این مرجحات برای ما ظهور ثابت می‌شود که در محاکمات قضائی و احتجاجات بین مولی و عبد مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی ظهور بعد از تأمل معیار است مثل: «تفسیر قرآن به قرآن» که علاّمه طباطبائی با دقت و جست‌وجو در تمام قرآن انجام می‌دادند و یا تفسیر«روایت به روایت» که بعد از فحص و تحقیق کامل از موارد عام و خاص در روایات به‌دست می‌آید.