درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع /وضع مرکبات

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث وضع نوعی و وضع شخصی بود. عرض کردیم که وضع شخصی مربوط به مواد است و وضع نوعی مربوط به هیئات است. مثلا واضع، ماده «ضرب» را وضع شخصی قرار داده و معنایی برای آن لحاظ می‌کند اما همین «ضرب» هیئاتی دارد مانند فعل ماضی که دلالت بر زمان گذشته می‌کند. اینکه می‌گوییم فعل ماضی دلالت بر زمان گذشته می‌کند، اختصاصی به ماده خاصی ندارد بلکه «کَتَب» یا «نَصَر» هم دلالت بر زمان گذشته دارند.

مصداق اول: مرکبات؛ مثل «زید قائم »که مجموع آن وضع نوعی دارد.

مصداق دوم: افعال؛ هیئت افعال ماضی، مضارع یا امر، مربوط به ماده خاصی نیست در هر ماده‌ای فعل ماضی آن معنای خودش را دارد.

مصداق سوم: مشتقات؛

مصداق چهارم: تثنیه؛ هر ماده‌ای که باشد، تثنیه آن یعنی دوتا از آن ماده.

مصداق پنجم: جمع؛

مصداق ششم: اسمائی که «ال» بر سر آن‌ها آمده؛

مصداق هفتم: اسمائی که تنوین به آن ملحق شده است؛

مصداق هشتم: مجازات؛

قول اول: وضعشان نوعی است.[1]

قول دوم: مجازات وضعی ندارند، بلکه هرچه طبع انسان بپسندد، می‌توان معنای مجازی را در آنجا استفاده کرد.

محقق مشکینی (رحمه‌الله) می‌فرماید: «الحقّ ... أنّه لا وضع للمجازات، بل كلّ ما يستحسنه الذوق السليم يصحّ و كلّ ما يستقبحه فلا».[2]

مصداق نهم: اعراب کلمات؛ مثل «ضرب زیدٌ عمراً»؛ زید مرفوع خوانده شد و عمرو، منصوب خوانده شد. وضع اینکه فاعل، منصوب خوانده شود و مفعول منصوب باشد، وضع نوعی است؛ یعنی اختصاص به ماده خاصی ندارد.

مصداق دهم: هیئت‌های افرادی؛ حرکت آخر کلمات را اعراب نامیدیم اما حرکات قبل از حرکت آخر هم وضع دارد. ممکن است گفته شود که وضع آن شخصی است؛ زیرا مثلا حرکات زید، با حرکات عُبید با هم فرق دارد اما از طرفی می‌توان وضع را نوعی دانست زیرا حرکات «ضَرَب» با حرکات «ضُرِب» متفاوت است اما حرکات فعل معلوم با مجهول بر اساس قانونی است.