درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: تفاوت انشاء و اخبار/اقسام وضع/ وضع

خلاصه جلسه گذشته: در مباحث گذشته مطرح شد که مرحوم آخوند، صاحب کفایه، فرمودند: خبر و انشاء باهم تفاوتی ندارند؛ جمله خبری حکایت از خارج و جمله انشائی حکایت از طلب تحقق خارج است. «ضرب زید» جمله خبری است و حکایت می‌کند که ضرب در خارج محقق شده است. «اضرب زید» جمله انشائی است که حکایت از امر به ایجاد ضرب در خارج است.[1]

اشکال چهارم: محقق خویی می‌فرماید: اگر این دو تفاوتی ندارند پس باید بتوانیم جمله خبری را جای جمله انشائی به کار ببریم و همچنین عکس آن؛ به‌جای اضرب بگوییم ضرب و به‌جای ضرب بگوییم اضرب. معنای «ضرب زید» آن است که زید زد و ضرب تمام شد اما معنای اضرب آن است که اکنون شروع به زدن کن؛ بنابراین معنای این دو باهم متفاوت است. نمی‌توان جمله انشائی را جای جمله خبری استفاده نمود. اگر تفاوتی با یکدیگر ندارند چرا نمی‌توان به‌جای یکدیگر استفاده کرد؟[2]

اشکال پنجم: مرحوم آیت‌الله فاضل می‌فرماید: محقق خراسانی در بحث حروف گفتند: وضع عام، موضوع‌له خاص و وضع خاص، موضوع‌له عام، محال و ممتنع است؛ ایشان باقوت و اطمینان صحبت کردند؛ اما در بحث تفاوت اخبار و انشاء می‌گوید: بعید نیست که بین انشاء و اخبار فرقی نباشد. ازجمله «لایبعد» استفاده می‌شود که نظر محقق خراسانی خیلی محکم نیست و یقین به این نظر ندارند.[3]

اشکال ششم: آیت‌الله سبحانی می‌فرماید: چه اشکالی دارد که جمله انشائی و خبری دو معنای متفاوتی را داشته باشند که هرزمان انسان می‌خواهد حکایت از امر خارجی کند ازجمله خبری استفاده کند و هرگاه می‌خواهد امری را در خارج ایجاد کند ازجمله انشائی استفاده کند؛ این تقسیم یک‌روال طبیعی است و دلیلی ندارد که از آن عدول کنیم.[4]

به نظر ما فرمایش آیت‌الله سبحانی فرمایش درستی است.

به نظر ما این نظر درستی است و این دو کاملاً باهم متفاوت هستند. شیخ حسین حلی نیز در کتابشان این نظر را دارند.[5]

محقق خویی می‌فرماید: اخبار و انشاء در وضع متفاوت هستند؛ اخبار، حکایت امر خارجی و انشاء ابراز امر نفسانی است. اختلاف این دو در مقام وضع است اما موضوع‌له آن‌ها متفاوت نیست و معنای موضوع‌له آن‌ها یکی است؛ هر دو ابراز و حکایت هستند. حکایت از خارج، متصف به صدق و کذب است؛ زمانی که حکایت از خارج است می‌توان گفت که این سخن، صادق یا کاذب است اما انشاء چون حکایت از خارج ندارد نمی‌تواند متصف به صدق و کذب شود.[6]

اشکال: همین‌که شما می‌گویید: اخبار حکایت از خارج و انشاء ابراز امر نفسانی است، خودش بزرگ‌ترین فرقی است که بین این دو وجود دارد پس چگونه می‌گویید که در موضوع‌له باهم تفاوتی ندارند. به همین خاطر است که در اخبار، چیزی بر عهده مکلف نمی‌آید اما در انشاء چیزی بر گردن مکلف می‌آید و مثلاً می‌گوید باید نماز بخوانی اما اخبار، وجوب، تحریم و ... بر عهده مکلف نمی‌آورد.