96/10/02
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: ترتیب مرجّحات/مرجّحات باب تعارض/تعارض الادلّه
خلاصه جلسه گذشته: بحث در رابطه با رتبه‌بندی مرجّحات بود. تقدّم مرجّحات صدوری بر مرجّحات جهتی را از نظر گذراندیم. بحث امروز در رابطه با مفاضله میان مرجّحات صدوری با مرجّحات مضمونی می‌باشد. فرض کنید دو روایت در دست داریم؛ هر دو روایت روای‌هایشان قابل اعتماد و حجّت هستند. ولی یکی از آن دو راوی اعدل است و دیگری مضمونش موافق با قرآن و یا مضمونی عالی و رفیع دارد؛ یعنی در یک سوی تعارض مرجّح صدوری در دست است و در طرف دیگر مرجّح مضمونی وجود دارد.
در این فرض تعارض، مرحوم نائینی[1] قائل به تقدّم مرجّحات صدوری بر مرجّح مضمونی بودند. استدلال ایشان بر اساس دو نکته شکل می‌گرفت؛ یکی سیره عقلاء و دیگری نص و تصریح امام در روایت مقبوله بود. به نظر ایشان عقلای عالم، وقتی به دو خبر متعارض می‌رسند ابتدا به سراغ وجوه راوی و خصوصیان آن می‌روند. پس از اینکه از بابت راوی تفحّص کرده و به نتیجه نرسند، به سراغ میزان قابل اعتماد بودن محتوای گزارش و منطقی و معقول بودن آن می‌روند. از سوی دیگر در نص مقبوله امام ابتدا مرجّحات صدوری را مطرح کرده و پس از آن مرجّحات جهتی و مضمونی را ذکر می‌کنند.
به نظر ما این فرمایش مرحوم نائینی اشکال دارد. ایشان مرجّح مضمونی را در برابر مرجّح صدوری تلقّی کرده و قسم مقابل آن می‌دانند. در حالی که مرجّح مضمونی خود مرجّح صدوری است؛ زیرا مرجّح مضمونی دو حیثیّت داشته و در هر دو ساحت کاربرد دارد؛ زیرا وقتی یک بیان عالی المضمون مثل نهج البلاغه را می‌شنویم، دو خاصیت برای ما دارد. اوّلاً می‌فهمیم که در نسبت این کلام به معصومین اشتباهی رخ نداده و اصل صدور احراز می‌شود. و ثانیا می‌فهمیم که این مضمون در جهت بیان حکم واقعی بوده است. پس نمی‌توان از مرجّحات صدوری آن را جدا کرده و تمییز داد. بلکه به نحوی این مرجّح در ردیف مرجّحات صدوری تعریف می‌شود. پس نمی‌توان سیره عقلاء را حاکم بر تقدّم مرجّح صدوری بر مضمونی دانست؛ زیرا خلاف آن مقرّر شد.
در رابطه با نصّ مقبوله هم باید توجّه داشت که تعبّدی به چینش مرجّحات در آن نیست؛ زیرا شما در بررسی روایت کاملاً می‌فهمید که اقتضای سیر بحث و سؤال راوی این چینش و ترتیب را اقتضا می‌کند. و به همین جهت در سایر ادلّه این ترتیب رعایت نشده است. از همین تفاوت چینش می‌توان فهمید در حقیقت تعبّدی به ترتیب ذکر امام نیست، و معصوم تنها در مقام شمارش مرجّحات است.