موضوع:مرجّحات باب تعارض/المفاضله بین المرجّحات/تعارض الادلّه.

خلاصه جلسه گذشته:در جلسه گذشته به بررسی برخی اقسام مرجّحات پرداختیم. گفتیم که مرجّحات داخلی به سه قسم تقسیم می شود، مرجّح صدوری (سندی)، جهتی و مضمونی.

مرجّح صدوری در جلسه قبل مورد بررسی قرار گرفت.

قسم دوّم از مرجّحات داخلی:مرجّح جهتی

مرجّح جهتی در ارتباط با جهت صدور مطرح می‌شود. مثل مخالفت عامّه، که در اینصورت، در روایت مخالف عامه، احتمال کشف از حکم واقعی بیشتر شده و روایت موافق با فتوای عامّه، حائز احتمال تقیّه می‌شود و ما به این سبب روایت مخالف عامه را بر موافق عامه ترجیح می‌دهیم.

از جمله مرجّحات جهتی مخالفت بیان روایت با عمل و رفتار سلاطین جور و یا رأی و نظر قضات جور است و هم‌چنین مخالفت روایت با آنچه در نظر عامّه بیشتر مورد قبول قرار می‌گیرد از جمله مرجّحات جهتی است.[1]

قسم سوّم از مرجّحات داخلی:مرجّح مضمونی

مرجحات مضمونی در حقیقت ناظر به مضمون و مفاهیم وارده در بیان امام است که می‌توان از آنها به "علوّ مضامین" اشاره نمود.

نکته دیگری که در اینجا مطرح است این است که آیا مرجح صدوری با مرجح جهتی و مضمونی متفاوتند یا مرجح صدوری و جهتی به مرجح صدوری برمی گردند؟

مرجحات مضمونی مثل موافقت با کتاب، وقتی روایتی با قرآن موافق است حاکی از این است که از معصوم صادر شده و یا علوّ مضمون که یکی دیگر از مرجحات مضمونی است (مضمون روایت، مفاهیم و مفاد ناب و عالی را به ما میرساند، مثل زیارت جامعه کبیره که این علو مضامین حکایت از این دارد که زیارت جامعه از معصوم صادر شده است) پس بگوییم مرجحات مضمونی به مرجحات صدوری باز می گردد. یعنی همانطور که اعدلیت حاکی از آن است که روایت از معصوم صادر شده، مرجحات مضمونی هم مثل موافقت کتاب و علو مضامین حاکی از صدور روایت از معصوم است. همچنین بگوییم که مرجحات جهتی به مرجحات سندی برمیگردند. وقتی شما روایتی را موافق عامه دیدید احتمال می دهید که جعل شده باشد ولی اگر روایتی مخالف عامه بود احتمال جعلش کمتر است. پس مرجّحات جهتی هم به مرجح صدوری برمی گردد یعنی در دو روایتی که یکی مخالف سنت و دیگری موافق سنت است در حقیقت روایت اول صادر شده ولی روایت دوم معلوم نیست صادر شده باشد. بنابراین ما یک مرجح بیشتر نداریم و همه مرجحات زیر مجموعه مرجح سندی هستند یعنی در حقیقت صدور الروایة عن المعصوم. این یک نظریه است.

به نظر ما این نظریه صحیح نیست چون مرجح جهتی فرع صدور است یعنی بعد از اینکه روایت صادر شد، می گوییم این از روی تقیه صادر شده، به سندش کاری نداریم. پس مرجح جهتی، صدور را نفی نمی کند بلکه فرع صدور است، هر دو روایت صادر شده ولی یکی تقیه بوده و دیگری بیان حکم الله واقعی است. ما در توجیح بیان ایشان گفتیم که احتمال جعل می دهیم، چون در خبر موافق با عامه زیاد، احتمال جعل زیاد است اما در مخالف عامه احتمال جعل کم است. اما تمام مرجحات جهتی مخالفت واقع نیست، یکی از مرجحات جهتی صدور روایت از روی تقیه است. معنای تقیه این نیست که روایت صادر نشده بلکه روایت صادر شده ولی بخاطر جهاتی این روایت از روی تقیه صادر شده است. لذا اینکه بخواهید مرجح جهتی را به مرجح صدوری برگردانید، به نظر می رسد که درست نیست.

مرجح مضمونی، هم صدور را تقویت می کند و هم جهت را، به عنوان مثال زیارت جامعه کبیره از امام معصوم صادر شده چون مضامینش عالی است، علاوه بر این خصوصیت دیگری که مرجح مضمونی دارد این است که از روی تقیه صادر نشده است. پس علمایی که مرجحات را به سه قسم تقسیم کرده اند، به همین خاطر است که هر کدام از این مرجحات با هم متغایر هستند و دارای ارزش متفاوتی هستند. لذا این تقسیم بندی ثمراتی دارد و مفید است.