درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع/اوامر

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در رابطه با این بود که آیا صیغه أمر دلالت بر وجوب می کند یا بر استحباب؟ اکثر و مشهور علما قائل شده‌اند که صیغه أمر دلالت بر وجوب دارد و برای مدعای خود بر آيات و روایاتی استدلال کرده‌اند. آیات را در جلسه گذشته بررسی کردیم و جواب دادیم.

دلائل قائلین بر وجوب صیغه أمر: .

الدليل الثاني: الروایتان .

روایت اول:

عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَكْعَتَانِ بِالسِّوَاكِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً بِغَيْرِ سِوَاكٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ مَعَ كُلِّ صَلَاةٍ.[1]

امام صادق (علیه السلام): دو رکعت نماز با مسواک از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک برتر است و پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر برای امتم سخت نمی‌شد دستور می‌دادم قبل از هر نماز مسواک بزنند.

عده‌ای از اصولیین به این روایت استدلال کرده‌اند.[2] [3]

بررسی سندی:

عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ امامی و ثقه است. سَهْلٍ هم به نظر ما امامی و ثقه است. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ قمی هم امامی و ثقه است. عن ابیه، که او هم امامی و ثقه است. جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ، مورد اختلاف است که بعضی‌ها قبول دارند و بعضی‌ها توقف کرده‌اند. ما هم توقف می‌کنیم یعنی سند خیلی خوب نیست. عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ، امامی و ثقه است.

در مجموع سند این روایت ضعیف است.

چگونگی استدلال:

می‌فرماید: اگر مشقت نداشت أمر می کردم قبل از هر نمازی مسواک بزنید. حضرت می‌فرماید من أمر نکردم و اگر أمر می‌کردم باید مسواک می‌زدید و برای شما مشقت به وجود می‌آمد. یعنی هر جا أمر کردم شما باید انجام بدهید ولی اینجا أمر نکردم. پس معلوم می‌شود که أمر دلالت بر وجوب دارد.

اشکال اول:

سند این روایت ضعیف است.

اشکال دوم:

معنای لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ، در لغت این است که لَطَلَبتُم بالسواک. أَمَرَ یعنی طَلَبَ، یعنی مسواک زدن را از شما طلب مؤکد می‌کردم. مستحب مراتبی دارد: مستحب ضعیف و مستحب قوی. چنانچه کراهت هم دارای مراتبی است: کراهت ضعیف و کراهت شدید. بنابراین از این روایت وجوب استفاده نمی‌شود و فقط تأکید استفاده می‌شود. پس معنای روایت این می‌شود که اگر مشقت نداشت من تأکید می‌کردم که مسواک بزنید.

اشکال سوم:

در این روایت بحث در ماده أمر است نه صیغه أمر، در حالی که بحث ما در اینجا صیغه أمر است. در بحث ماده أمر هم به این روایت استدلال کرده بودند.

لذا در مجموع به نظر ما در اینجا استدلال، استدلال دوری است یعنی دور لازم می‌آید به این معنا که لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ، معنایش لأوجبت علیکم السواک می‌شود، این معنا کردن متوقف بر این است که بگویید أمر دال بر وجوب است و این استدلال دوری است. پس باید گفته شود لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ، به معنای لطلبت منهم بالسواك مؤکّداً است.

روایت دوم:

أَخْبَرَنَا عَمْرُو بْنُ عَوْنٍ، أَنْبَأَنَا خَالِدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ خَالِدٍ يَعْنِي الْحَذَّاءَ، عَنْ عِكْرِمَةَ، عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ، أَنَّ زَوْجَ بَرِيرَةَ، كَانَ عَبْدًا يُقَالُ لَهُ: مُغِيثٌ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ يَطُوفُ خَلْفَهَا يَبْكِي وَدُمُوعُهُ تَسِيلُ عَلَى لِحْيَتِهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِلْعَبَّاسِ: يَا عَبَّاسُ «أَلَا تَعْجَبُ مِنْ شِدَّةِ حُبِّ مُغِيثٍ بَرِيرَةَ، وَمِنْ شِدَّةِ بُغْضِ بَرِيرَةَ مُغِيثًا»، فَقَالَ لَهَا: «لَوْ رَاجَعْتِيهِ فَإِنَّهُ أَبُو وَلَدِكِ»، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَتَأْمُرُنِي؟ قَالَ: «إِنَّمَا أَنَا شَافِعٌ»، قَالَتْ: لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ.[4]

معنای روایت:

راوی می‌گوید،‌ شوهر بریرة عبد بود، به او مغیث می‌گفتند، من دیدم مغیث پشت سر بریره می‌رفت و اشکش جاری بود.پیامبر (صلی الله علیه و آله) به عباس فرمود: ای عباس از شدت عشق مغیث به بریرة و از شدت تنفر بریرة به مغیث در عجبم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به بریرة فرمود: چرا می‌خواهی از مغیث جدا بشوی او پدر بچه‌ توست. بریرة گفت: یا رسول الله آیا به من أمر می‌کنی؟ (که با وی زندگی کنم) حضرت فرمود: من فقط شفاعت می‌کنم (أمر نمی‌کنم)، بریرة گفت: من به او نیازی ندارم.

عده‌ای از اصولیین به این روایت استدلال کرده‌اند.[5]

چگونگی استدلال:

استدلال کرده‌اند که از آنجایی خانم بریرة از أمر برداشت وجوب کرده است پس معلوم می‌شود که أمر دلالت بر وجوب دارد، چون خود سائل سؤال می‌کند که آیا به من أمر می‌کنید؟ اگر أمر نمی‌کنید من می‌خواهم آزاد باشم، حضرت فرمود: من شفاعت کردم، أمر نکردم.

بررسی سندی:

عَمْرُو بْنُ عَوْنٍ، مهمل است.. خَالِدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، مهمل است. خَالِدٍ يَعْنِي الْحَذَّاءَ، مهمل است. عِكْرِمَةَ، ضعیف است.

کل سند این روایت ضعیف است پس این روایت اعتبار ندارد.

دلالت روایت:

برداشت خانم بریرة، این است که أمر رسول الله (صلی الله علیه و آله) دلالت بر وجوب دارد. آیا این برداشت برای ما حجت است؟ خیر، برداشت آن خانم، برای خودش حجت است ولی برای ما حجت نیست.