درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع/اوامر

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در معنای ماده امر (أ،م،ر) بود. مرحوم صاحب کفایه فرموده است که ماده أمر حقیقت است در طلب فی‌الجمله و شیء. به عبارتی ماده أمر دو معنا دارد: ۱) به معنای «طلب» است به شرط علو و استعلاء، یعنی آمر باید عالی باشد تا به آن أمر اطلاق شود. ۲) به معنای «شیء» است.

مرحوم آخوند در ادامه می‌فرماید: لا يبعد أن يكون كذلك في المعنى الأول[1] . یعنی ماده أمر ظهور در معنای اول (طلب) دارد. مرحوم آخوند می‌فرماید اگر جایی کلمه أمر اطلاق شود که احتمال معنا در آن دو تا (طلب یا شیء) باشد و با مراجعه به قرائن و شواهد هم قابل تشخیص نیست که أمر به معنای طلب است یا شیء، در اینجا طلب ارجح است. مانند: و ما أمر فرعون برشید، أمر فرعون رشید و مصلحت نیست، منظور از أمر در اینجا طلب است یا فعل؟ مرحوم آخوند می‌فرماید: در چنین مواردی معنای طلب نسبت به معنای شیء رجحان بیشتری دارد لذا معنای طلب را مقدم بدارید.

اشکال بر فرمایش مرحوم آخوند:

این فرمایش مرحوم آخوند مورد اشکال برخی از بزرگان قرار گرفته است. آیت الله مکارم شیرازی (سلمه الله تعالی) می‌فرماید: فرمایش شما تنافی دارد، شما می‌فرمایید أمر مشترک لفظی و به دو معنا است یکی طلب و دیگری شیء، سپس می‌فرمایید طلب مقدم است. پس بگویید أمر به معنای طلب است و معنای شیء مجاز است.

نظر استاد: به نظر می‌رسد فرمایش آیت الله مکارم فرمایش درستی نباشد به دلیل اینکه درست است مثلاً لفظ عین، هفتاد معنا داشته باشد و همه آن‌ها هم حقیقت هستند اما در اثر کثرت استعمال در بین مردم یکی از این معانی شاخص ‌شود مثل عین که معنای غالبی آن در بین مردم به معنای چشم است و عین به معنای چشم در بین مردم کثرت استعمال پیدا کرده است و باعث انصراف لفظ به این معنا شده است. لذا اگر گفته شود: رأیت عیناً، ما متوجه نمی‌شویم منظور چشمه است یا چشم و یا معانی دیگر آن. اگر هیچ قرینه‌ای نباشد لذا با تبادر انصراف به یک معنا ثابت بشود، بر آن معنا حمل می‌شود. بنابراین به نظر ما فرمایش آخوند درست است و هیچ اشکالی بر آن وارد نیست.

فرمایش مرحوم نائینی (اعلی الله مقامه الشریف):

ماده أمر به معنای واقعه‌ای (چیزی) است که اهمیت دارد. معانی شیء، فعل، حادثه، غرض، شأن و ... معانی هستند که صاحب کفایه برای ماده أمر ذکر کرده است و برگشت همه این‌ها به این معنایی است که ما گفتیم (واقعه‌ای که اهمیت دارد). مثلاً رأیتُ أمراً، یعنی یک چیز و واقعه مهمی را دیدم. مرحوم نائینی در ادامه می‌فرماید: بعید نیست که معنای طلب هم داخل در این معنا است که ما گفتیم. و حتی أمر شارع هم که به آن أمر می‌گوییم به خاطر اهمیت آن است. بنابراین یک معنا بیشتر برای أمر وجود ندارد و آن هم واقعه مهم است که می‌تواند فعل یا صفت یا شیء و... و یا خود طلب باشد. و أوامر شارع هم مصداق همان وقایع یا أوامر مهم هستند.[2]