موضوع: جنود عقل و جهل/صفات مؤمن / فضیلت علم و عالم

ارزش علم و زیان جهالت:

در مباحث حدیث و اخلاق، جایگاه ویژه‌ای برای علم قائل شده‌اند. از جمله مشکلاتی که جهالت برای انسان ایجاد می‌کند، تعصب و لجاجت است؛ یعنی انسان جاهل معمولاً تعصباتی دارد که نشانه جهالت اوست. وقتی با منطق و دلیل صحبت می‌کنید، باید آن را بپذیرید، زیرا گفتگو و استدلال روشنگر حقایق است. قرآن نیز اشاره دارد که تعصب‌های نابجا، از جمله حمیت جاهلیت، ناشی از جهالت است.

در این میان، یکی از مسائل جدی جامعه ما، مشکلات اقتصادی است. سؤال اینجاست که چرا با وجود منابع طبیعی و ثروت‌های کشور، مشکلات اقتصادی این‌چنین حاد شده است؟ برای بررسی این موضوع، جامعه مدرسین تصمیم گرفت که افرادی را برای توضیح و تبیین مشکلات دعوت کند. این افراد قرار است حقایق را برای ما روشن کنند تا بتوانیم ریشه مشکلات را بیابیم.

روش بررسی مشکلات اقتصادی:

بحثی در جامعه مدرسین مطرح شد که آیا این افراد باید به صورت جداگانه یا در قالب یک مناظره گروهی دعوت شوند. نظرات متفاوتی وجود داشت؛ برخی معتقد بودند که بهتر است افراد را جداگانه دعوت کنیم تا بدون ایجاد تنش، مسائل را تحلیل کنیم. از سوی دیگر، برخی بر این باور بودند که مناظره گروهی باعث روشن شدن نقاط اختلاف و حقایق می‌شود. نهایتاً تصمیم گرفته شد که افراد به صورت جداگانه دعوت شوند.

در همین راستا، اولین فردی که قرار است در این هفته به جلسه بیاید، آقای حسینی، رئیس کمیته اقتصادی مجلس است. وی قرار است توضیح دهد که چرا با وجود منابع فراوان، کشور با چنین مشکلات اقتصادی مواجه شده است. همچنین در هفته‌های آینده دیگر افراد نیز دعوت خواهند شد تا دیدگاه‌های خود را ارائه دهند.

اهمیت علم و عمل:

قرآن و روایات بر اهمیت علم تأکید دارند و جهالت را عامل اصلی تعصب و لجاجت معرفی می‌کنند. از جمله آیاتی که به این موضوع اشاره دارد، ﴿إِذْ قالَ لِأَبيهِ وَ قَوْمِهِ ما هذِهِ التَّماثيلُ الَّتي‌ أَنْتُمْ لَها عاکِفُونَ﴾[1] است. وقتی حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) به قومش گفت چرا این بت‌ها را می‌پرستید؟ جواب می‌دهند ﴿قالُوا وَجَدْنا آباءَنا لَها عابِدينَ﴾[2] پدران ما عبادت می‌کردند، ما هم عبادت می‌کنیم. به این نوع تقلید، تقلید کورکورانه گفته می‌شود. تقلید کورکورانه درست نیست. همچنین حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «الجاهِلُ صَغير و ان كانَ شَيخاً و العالِمُ كَبير و ان كان حَدَثاً»[3] جهل، حتی اگر در فردی مسن باشد، نشانه کوچک بودن اوست، و علم، حتی اگر در جوانی باشد، او را بزرگ می‌کند.

در روایت دیگر وارد شده که «العُلَماءُ غُرَباءُ لِكَثرَةِ الجُهّالِ بَينَهُـم»[4] علما غریب هستند و وقتی افراد جاهل زیاد شوند، حرف عالم را نمی‌پذیرند و این باعث عریب واقع شدن عالم می‌شود. همچنین در روایت دیگر آمده است که «ليس العلم بالتعلّم ، إنّما هو نورٌ يقع في قلب من يريد الله تبارک وتعالى أن يهديه ، فإن أردت العلم فاطلب أوّلاً في نفسك حقيقة العبوديّة ، واطلب العلم باستعماله ، واستفهم الله يفهمک»[5] علم تنها با مطالعه فراوان به دست نمی‌آید، بلکه علمی ارزشمند است که به آن عمل شود. علم واقعی نوری است که خداوند در دل‌های پاک قرار می‌دهد و تنها کسانی که به آن عمل کنند، از آن بهره خواهند برد. به تعبیر روایات، علم مطبوع و علم مسموع زمانی ارزشمند است که در رفتار و عمل فرد نمود پیدا کند. این علم است که انسان را به حقیقت نزدیک می‌کند و او را از تقلید کورکورانه دور می‌سازد.

بنابراین، برای حل مشکلات و پیشرفت جامعه، باید به علم و عمل واقعی توجه کرد و از تعصبات و جهالت دوری جست.