موضوع: جنود عقل و جهل/صفات مؤمن /غضب

خلاصه جلسه گذشته: بحث ما درباره اخلاق و کنترل قوه غضب است؛ قوه‌ای که اگر مهار نشود، می‌تواند انسان را به خسران دنیا و آخرت دچار کند. غضب بی‌جا، خطرناک‌ترین عاملی است که بسیاری از افراد را نابود کرده است. نمونه‌های آن را در اطراف خودمان، در خانواده‌ها، دوستان، همسایگان، و حتی در میان علما و شخصیت‌های برجسته دیده‌ایم. افرادی که نتوانسته‌اند خشم خود را کنترل کنند، در نهایت مرتکب قتل، نزاع، یا کارهای غیرقانونی شده‌اند و آبروی خود را از دست داده‌اند. بسیاری از افرادی که به اعدام محکوم شده‌اند، قربانی همین قوه‌ی غضبیه‌ی کنترل‌نشده بوده‌اند. غضب آن‌ها را به جایی رسانده که دیگر راه بازگشتی نداشته‌اند.

این مسئله نشان می‌دهد که همه‌ی ما، از کوچک و بزرگ، در معرض این قوه‌ی خطرناک هستیم و باید برای کنترل آن چاره‌ای بیندیشیم.

چگونه غضب را کنترل کنیم؟

برای مهار غضب دو راه وجود دارد: راه معرفتی و راه عملی.

راه‌های معرفتی:

تفکر در عواقب غضب: انسان باید به این فکر کند که خشم بی‌جا چه پیامدهای ناگواری دارد. روایات و آیات قرآن درباره‌ی آثار منفی غضب را بخوانید و در زندگی افرادی که خشم خود را کنترل نکرده‌اند، دقت کنید. ببینید چگونه غضب باعث شد زندگی آن‌ها نابود شود و عبرت بگیرید.

راه‌های عملی:

دوری از موقعیت‌های تحریک‌کننده:

اگر می‌دانید در جمع یا مجلسی، صحبت‌هایی خواهد شد که شما را عصبانی می‌کند، اصلاً وارد آن مجلس نشوید. این یک روش عقلایی است که از وقوع خشم جلوگیری می‌کند.

مشغول کردن ذهن:

اگر در موقعیتی قرار گرفتید که حرف‌های دیگران شما را آزار می‌دهد و عصبانی می‌کند، ذهن خود را به کاری دیگر معطوف کنید. مثلاً با کسی تماس بگیرید، ذکر بگویید، یا سوره‌ای از قرآن مانند سوره واقعه بخوانید. این کار ذهن شما را از منبع خشم دور می‌کند.

تغییر حالت بدن:

در روایات آمده است اگر ایستاده‌اید، بنشینید؛ اگر نشسته‌اید، بایستید. تغییر حالت بدن می‌تواند به کاهش غضب کمک کند. حتی می‌توانید از جمع خارج شوید.

سجده کردن و دعا:

هنگام خشم، صورت خود را روی خاک بگذارید و از خدا بخواهید که آرامش پیدا کنید. این عمل در روایات بسیار توصیه شده است.

وضو گرفتن یا غسل کردن:

اگر خشم شما شدید است، وضو بگیرید یا حتی غسل کنید. این کار اثر آرام‌بخشی دارد و خشم را فرو می‌نشاند.

برخورد عاطفی:

در هنگام خشم، محبت نشان دهید. مثلاً دستی به شانه‌ی طرف مقابل بزنید، لبخند بزنید یا برخورد محبت‌آمیزی داشته باشید. این رفتار می‌تواند فضای پرتنش را آرام کند.

سکوت:

وقتی کسی حرفی می‌زند که شما را تحریک می‌کند، سکوت کنید و به او پاسخ ندهید. امام علی (ع) فرموده‌اند: «ربّ کلام جوابُه السکوت»[1] ؛ بسیاری از سخنان را می‌توان با سکوت پاسخ داد. «داووا الغضب بالصمت»[2] غضب خود را با سکوت مداوا کنید.

ذکر گفتن:

ذکرهایی مانند لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم یا أعوذ بالله من الشیطان الرجیم را تکرار کنید. این ذکرها تأثیر زیادی در آرامش روحی دارند. ﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ﴾[3] اگر شما ذکر بگویید یک نورانیت و آرامشی برای شما پیدا می‌شود.

از پیامبر (ص) نقل شده که فرمود: هنگام غضب این دعا را بخوانید «اغفر لي ذنبي، وأذهب غيظ قلبي، وأجرني من مضلات الفتن»[4]

در روایت دیگری نقل شده که: «أوحى الله عزوجل إلى بعض أنبيائه: يا ابن آدم اذكرني في غضبك اذكرك في غضبي، لا أمحقك فيمن أمحق، وارض بي منتصرا فان انتصاري لك خير من انتصارك لنفسك»[5] اگر می‌خواهید مورد غضب خداوند واقع نشوید، در موقع غضب به یاد خدا بیفتید. خداوند شما را حفظ می‌کند، «وارض بي منتصرا» راضی باشید که من یاور شما باشم. من یاور شما هستم، لازم نیست شما انتقام بگیرید، من که خدای شما هستم انتقام می‌گیرم.

نمونه‌ای شخصی از کنترل ذهن:

چندی پیش در شرایطی قرار گرفتم که نیاز به عمل جراحی داشت. از پزشک پرسیدم آیا بی‌هوشم می‌کنید؟ گفتند خیر. برای کاهش رنج، تصمیم گرفتم ذهن خود را مشغول کنم. شروع کردم به خواندن دعاها و سوره‌هایی که بلد بودم، از جمله سوره‌ی یاسین و سوره واقعه. این کار ذهنم را از محیط اطراف دور کرد و تحمل شرایط را برایم آسان‌تر ساخت.

نتیجه‌گیری:

غضب نیرویی است که اگر مهار نشود، انسان را به هلاکت می‌رساند. اما با تمرین، استفاده از راهکارهای معرفتی و عملی، و توکل به خدا، می‌توان این نیرو را در کنترل خود درآورد. خداوند به ما وعده داده که اگر خشم خود را به او واگذار کنیم، او بهتر از ما مسائل را حل می‌کند. لذا در هنگام خشم، به خدا توکل کنید و ذکر او را بر زبان آورید تا آرامش پیدا کنید.