موضوع: جنود عقل و جهل/صفات مؤمن /رحمت

خلاصه جلسه گذشته: در جلسه گذشته داستان عالد را بیان کردیم که شیطان عابدی از بنی‌اسرائیل را فریب داد که اگر مرنکب گناه شوی بهتر می‌توانی عبادت کنی. شیطان می‌تواند انسان عابد را فریب دهد ولی نمی‌تواند انسان عالم را به این صورت فریب دهد. چون می‌فهمد که با گناه نمی‌توان به خدا نزدیک شد. ولی عابد چون سواد نداشت فریب خورد. لذا پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «فقيه واحد أشدّ على إبليس من ألف عابد»[1] تحمل یک مجتهد و فقیه برای ابلیس خیلی سخت است، چون نمی‌تواند فقیه را فریب دهد، مگر اینکه خودش بخواهد و دنبال مقام و پول و شهرت باشد، به راحتی فریب می‌خورد ولی اگر خودش نخواهد شیطان نمی‌تواند او را فریب دهد.

«عَالِمٌ يُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ أَلْفَ عَابِدٍ»[2] عالمی که مردم از علمش استفاده می‌کنند از هفتاد هزار عابد که مشغول عبادت هستند برتر و بالاتر است. این نشانه این است که باید سعی کنیم عالم شویم. اگر هم گناه می‌کنیم، فریب شیطان نمی‌خوریم، گاهی شهوت و غضب و مقام‌پرستی باعث خطای عالم می‌شود، اینطور نیست که عالم خطا نکند اما بالاخره عالم و عابد فرق می‌کند.

غضب:

یکی از صفات رذیله یا صفاتی که باعث فساد می‌شود، غضب است. خیلی از فسادهای جامعه ما؛ طلاق و دعوا و قتل و خیلی از این فسادها ریشه در غضب دارد. شخص غضب می‌کند و عصبانی می‌شود، در نتیجه عقلش کار نمی‌کند و مرتکب فساد می‌شود. در منزل عصبانی می‌شود و همسر و فرزند خودش را می‌زند یا در خیابان می‌رود، با یک تصادف کوچک عصبانی می‌شود و چاقو می‌کشد و طرف مقابل را می‌کشد.

این غضب ریشه خیلی از فسادها است. در اطرافیان معمولا مشاهده می‌شود کسانی که وقتی عصبانی می‌شوند بی اختیار می‌شوند و هیچ کنترلی بر خودشان ندارند. این غضب، مذموم است و انسان نباید اینطور باشد. وقتی عصبانی می‌شوید، یک لیوان آب بخورید، چند قدم راه بروید و خودتان را به کار یا ذکری مشغول کنید تا عصبانیت از بین برود، در لحظه عصبانیت تصمیم نگیرید. تصمیم‌گیری در هنگام عصبانیت، مطابق عقل نیست. فسادهایی که در جوامع پیدا می‌شود، به خاطر تصمیم‌گیری در زمان عصبانیت است.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿الَّذينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ﴾[3] کسانی که بتوانند غضب خود را کنترل کنند، رحمانی و خدایی هستند. افرادی که نمی‌توانند غضب خود را کنترل کنند، برای ریاست و مدیریت مناسب نیستند چون وقتی عصبانی می‌شوند، نمی‌دانند چه کار می‌کنند.

پس یکی از مشکلاتی که در جوامع وجود دارد مسئله غضب است. باید سعی نموده و تمرین کنید تا بر غضب خود چیره شوید. اشکال ندارد ممکن است انسان عصبانی باشد ولی باید تحمل کرده و زبان خود را کنترل کند، جلوی خودش را بگیرد و در هنگام عصبانیت، تصمیم نگیرد. خیلی از طلاق‌ها، اختلافات و مشکلات به خاطر همین است که وقتی عصبانی می‌شوند، تصمیم اشتباه می‌گیرند و بعد هم از حرف خود برنمی‌گردند.

خانواده‌ای مراجعه کرده بودند با چهار بچه و زندگی حالا خانم طلاق می‌خواست. علت را که جویا شدیم به خاطر این بوده که آقا عصبانی بوده و دستی به زن زده و موبایل او را گرفته و پرت کرده و گوشی شکسته و از اینجا اختلاف شروع شده است. در این مواقع باید مقداری فکر کرد که چطور بوده که این اتفاق افتاده است. گاهی غضب باعث فساد می‌شود، درست است که کار آن مرد اشتباه بوده، اما دلیل نمی‌شود که زندگی را کاملا از بین ببری و به حرف هیچ‌کس گوش ندهی. وقتی انسان دقت می‌کند و خوب به مسئله فکر می‌کند، متوجه می‌شود که این کارها با عقل مطابقت ندارد.

مفید یا مضر بودن غضب:

اگر غضب بد است چرا خداوند به انسان داده است؟ اگر دقت کنید این صفتی که خداوند به انسان داده و انسان‌ها گاهی غضبناک می‌شوند، در اصل چیز خوبی است. غضب چیز بدی نیست و مطلوب است. اگر در منزل مرغ داشته باشید وقتی به او نزدیک می‌شوید و شما را می‌بیند، فرار می‌کند. اما همین مرغ وقتی جوجه داشته باشد، اگر به جوجه‌ها نزدیک شوید به سمت شما حمله‌ور می‌شود. قدرتی پیدا می‌کند که حتی در برابر مار می‌ایستد و با مار مقابله می‌کند که به جوجه‌هایش آسیب نرساند.

وقتی غضب پیدا شود، قدرت پیدا می‌شود. شخصی که در حالت عادی قدرتی ندارد، وقتی عصبانی شود، قدرت پیدا می‌کند که در مقابل خیلی افراد می‌ایستد. غضب برای حفظ جان است، وقتی ببیند که فرزندش در خطر است بلند می شود و تلاش می‌کند تا او را نجات دهد؛ برای جان، برای مال و برای ناموس، غضب چیز خوبی است منتهی باید در جای خود استفاده شود. انسان باید غیرت داشته باشد و در جای خودش غضب را اعمال کند ولی اگر در جای نامناسب از غضب استفاده کند خوب نیست.

پس غضب قوه‌ای است که خداوند در وجود انسان قرار داده و دارای محاسنی است که مرحوم امام(اعلی الله مقامه الشریف) ثمرات قوه غضبیه را نوشته‌اند. در جنگ‌ها و جاهای مختلف ثمراتی دارد و البته در بعضی جاها هم باعث فساد می‌شود و انسانِ عاقلِ مختار باید بداند که کجا از غضب استفاده کند و کجا از غضب استفاده نکند. مدیریت غضب مهم است و نمی‌توان گفت غضب چیز بدی است. لذا در مورد انبیا داریم حضرت موسی(علیه السلام) و پیامبر(صلی الله علیه و آله) و حضرت علی(علیه السلام) که در موارد متعددی غضبناک شدند و غضب آنها کارساز بوده و مشکلات زیادی را حل کرده ولی عمده مدیریت غضب است که انسان را به فساد نکشاند.