درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: جنود عقل و جهل/مأیوس نبودن از رحمت پروردگار/

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث‌ گذشته در رابطه با قساوت قلب بود. قساوت قلب یکی از بدتری صفات برای انسان است. انسان باید متّصف به صفات پروردگار بشود، در قرآن کریم ۱۱۴ بار عبارت "بسم الله الرحمن الرحیم" آمده که ما را یادآوری می‌کند خداوند رحمان و رحیم است، بنابراین ما نیز باید رحمان و رحیم باشیم. هدف ما باید این باشد که رحمانیّت خداوند را در زندگی‌مان بازتاب دهیم. باید طوری باشیم که مردم وقتی ما را می‌بینند، به خوبی‌ها و مهربانی‌های ما توجّه کنند و بگویند: "چه انسان‌های مهربان و دلسوزی!" باید زبان و رفتارمان خیربخش و محبت‌آمیز باشد و با هیجان و خشونت با کسی حرف نزنیم، زیرا خدای ما مهربان و رحمان است. ما نیز باید در برخورد با دیگران مظهر صفات الهی باشیم.

مأیوس نبودن از رحمت پروردگار

در ذیل این که ما باید مظهر اسماء و صفات الهی باشیم، همچنین باید از رحمت پروردگار مأیوس نباشیم. هیچ کس نیست که ادعا بکند من گناهکار نیستم، همه ما انسان‌ها غیر از معصومین (علیهم السلام) گناهکار هستیم، بالاخره لغزش‌هایی داریم برای همه این لغزش‌ها وجود دارد که این لغزش‌ها گاهی فکری است و گاهی زبانی است و گاهی عملی. ولی شما باید ارتباط خود را با خدا برقرار بکنید و بر خدا توکل داشته باشید و خدا را رحمان و رحیم بدانید و بگویید که خدایا من گناهکار هستم لذا توبه می‌کنم و می‌دانم که مرا می‌بخشی، از این به بعد این کارهای زشت را تکرار نمی‌کنم.

حالا شاید زمانی که جوان بودیم کارهای خلافی کرده‌ایم، ولی از رحمت پرودگار مأیوس نیستیم. این نهایت لطف پروردگار است که خود خداوند می‌فرماید که مأیوس نشو و هر چقدر که گناه کردی، بیا و با خدا رفاقت کن که خداوند گناهان تو را می‌بخشد.

خداوند می‌فرماید: ﴿وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾[1] و از رحمت خدا مأیوس نشوید؛ که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس می‌شوند!

کار خیلی سخت است، اگر از رحمت پروردگار مأیوس بشوی در حد کافر هستی. اگر گناه کردی، نباید مأیوس بشوی. بالاخره انسان ممکن الخطا است امّا اگر توبه بکند و از خدا بخواهد که او را ببخشد، خدا او را می‌بخشد.

و همچنین می‌فرماید:﴿قَالُوا بَشَّرْنَاكَ بِالْحَقِّ فَلَا تَكُنْ مِنَ الْقَانِطِينَ * وَمَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ﴾[2] گفتند: تو را به حق بشارت دادیم؛ از مأیوسان مباش! جز گمراهان، چه کسی از رحمت پروردگارش مأیوس می‌شود؟!

اگر گناهی انجام دادم، اشتباه کردم و حالا می‌خواهم توبه بکنم. هیچ اشکالی ندارد چرا که رحمت خدا شامل حال شما می‌شود. گاهی با یک کربلا رفتن همه گناهانتان از بین می‌رود. و اینکه انسان مأیوس بشود و بگوید من خیلی گناه کردم، من قابل نیستم، من به درد نمی‌خورم و راه برگشت ندارم، این‌ها کفر است. همیشه راه برگشت برای انسان باز است و می‌توانید بهترین بشوید.

و در آیه دیگر می‌فرماید: ﴿قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾[3] بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

نکات قابل توجه در آیه اخیر:

قُلْ یعنی ای پیامبر این حرف را مدام به مردم تکرار کن و به آنان بفهمان.

يَا عِبَادِيَ یعنی من در کنار و پیش شما هستم و از من نزدیک‌تر به شما کسی نیست. شما فکر می‌کنید زن و بچه به شما خیلی نزدیک هستند، بله نزدیک‌ترین افراد به شما زن و بچه‌های شما هستند ولی خدا از آنان به شما نزدیک‌تر است ﴿وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ﴾[4] و ما به او از رگ قلبش نزدیکتریم!، خداوند همیشه در کنار شماست. يَا عِبَادِيَ یعنی ای بندگان من که مال من هستید. شما که بچّه‌ خودت را دوست داری خداوند شما را هزاران بار بیشتر دوست دارد، شما بنده خدا هستی و خدا شما را خلق کرده است. پدر و مادر که کمی برای بچّه خود زحمت می‌کشند، چقدر او را دوست دارند و همه زحمات را برای بچّه تحمل می‌کنند و می‌گویند خدا برای ما بچّه‌ای داده است، باید زحمت بکشیم، برای او خرج بکنیم و ... تا او را بزرگ کنیم. حالا که خدا شما را خلق کرده است، شما را دوست دارد و به شما محبّت دارد. وقتی بچّه‌ها شلوغ می‌کنند پدر مهربان به آن‌ها چه می‌گوید؟ آیا می‌گوید: ای ظالم ستمگر!، ای آدم خبیث! یا اینکه می‌گوید: بچّه من، عزیز من، ضرر می‌کنی موبایل را بگذار کنار و دَرسَت را بخوان، عزیز من این کار را نکن. خداوند نیز با بندگان چنین سخن می‌گوید.

الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ یعنی عزیزان من این کار به ضرر تو تمام می‌شود، اگر شراب بخوری ضرر می‌کنی، اگر قمار بازی بکنی ضرر می‌کنی، فلان گناه را بکنی مشکل برایت درست می‌شود، این کار را نکن، من بخاطر خودت می‌گویم. پدر و مادرها وقتی بچّه‌ها را نصیحت می‌کنند به نفع بچّه‌ها صحبت می‌کنند. می‌گویند مواظب باش، اگر چنین بکنی سرت به سنگ می‌خورد، من ۵۰ سال تجربه دارم و می‌دانم، این کار را نکن. این محبّتی که به بچّه‌ها دارید مدام عزیزم عزیزم می‌کنید و نصیحت‌شان می‌کنید. خدای بزرگوار هم همینطور است بلکه محبّت او صد درجه بالاتر از این است و همیشه می‌گوید عزیزم به ضرر خودت کار نکن، نمی‌گوید به ضرر من کار نکن بلکه می‌گوید الَّذِينَ أَسْرَفُوا یعنی لذات دنیا را ببر ولی اسراف نکن. هر کاری حد و اعتدلالی دارد پس بیش از اندازه پیش نرو، چرا که می‌بینی جایی آبرویت می‌رود و دچار مشکل می‌شوی.

عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ یعنی به ضرر خودت کار نکن، شما فکر نکن که مثلاً اگر شراب بخوری به من ضربه زدی، خیر؛ به خودت ضربه زدی. اگر قمار بازی کردی فکر نکن که به خدا ضربه زدی، خیر؛ به خودت ضربه زدی.

لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ، با یک خدای بزرگی طرف هستی، خدا کسی نیست که عصابی باشد، غضب بکند و انتقام بگیرد،‌خیر؛‌ خداوند به شما علاقه دارد و شما عزیز و بنده خدا هستید، لذا مأیوس نشوید. درست است که خلاف کردید - همه خلاف می‌کنند- ولی خداوند رحمان و رحیم است.

إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ، إِنَّ تأکید است یعنی صد در صد حواستان جمع باشد که با خدایی طرف هستید که - الف و لام در الذُّنُوبَ الف و لام جنس است- همه گناهان را می‌بخشد. اینکه کسی بگوید این گناه یا آن گناه من بخشیدنی نیست، ‌این حرف‌ها را بگذارید کنار، بزرگی خدا بیش از این حرف‌ها است. در ادامه کلمه جَمِيعًا آمده است که تأکید بالاتر و بیشتر را می‌رساند یعنی همه گناهان، کسی نگوید که فلان گناه من قابل بخشش نیست. اگر کسی این حرف را بگوید بزرگی و بزرگواری خدا را نشناخته است. همیشه راه برای شما باز است و می‌توانید مورد رحمت پروردگار قرار بگیرید. آیه‌ای از این بالاتر در قرآن نداریم که رحمت خداوند در آن تجلّی کرده است و رحمانیّت و رحیمیّت خداوند در این آیه کاملاً ظاهر است.

و به طور خلاصه می‌توان گفت:

پيام بشارت را رسول خدا صريحاً اعلام بكند. «قُلْ»

خداوند انسان را مخاطب قرار داده است. «يا»

خداوند همه را بنده‌ى خود و لايق دريافت رحمتش دانسته است. «عِبادِيَ»

گناهكاران بر خود ستم كرده‌اند و به خدا ضررى نرسانده‌اند. «أَسْرَفُوا عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ»

يأس از رحمت، حرام است. «لا تَقْنَطُوا»

رحمت او محدود نيست. «رَحْمَةِ اللَّهِ» ( «رَحْمَةِ اللَّهِ» به جاى «رحمتى» رمز جامعيّت رحمت است، چون لفظ «اللَّهِ» جامع‌ترين اسم اوست).

وعده‌ى رحمت قطعى است. «إِنَّ اللَّهَ»

كار خداوند بخشش دائمى است. «يَغْفِرُ»

خداوند همه‌ى گناهان را مى‌بخشد. «الذُّنُوبَ»

خداوند بر بخشش همه‌ى گناهان تأكيد دارد. «جَمِيعاً»

خدا بسيار بخشنده و رحيم است. «إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»

همه این‌ها به خاطر آن است که شما توجّه داشته باشی و سیم خود را وصل بکنی و ارتباط خود را با خدا برقرار بکنی و نماز شبی بخوانی و گریه بکنی و دعا بکنی که خدایا از بنده خود بگذر و گناهان مرا ببخش، حق‌الناس را می‌دهم، حق‌الله را تو ببخش. می‌بینی شب صاف شدی و صبح که بیرون می‌آیی جزو عباد‌الرحمان هستی. با چنین خدایی داری زندگی می‌کنی.

توبه همین است که شما تصمیم بگیری که گناه را انجام ندهی و از خدا طلب بخشش بکنی و روحیه‌ای برای شما پیدا شده است که اعتماد داری خدا شما را می‌بخشد لذا از خداوند می‌خواهی که شما را ببخشد و از آنجایی خداوند نیز غفار و رحیم است همه گناهان شما را می‌بخشد. در بحث حق الناس هم چنین نیست که گناهان بخشیده نشود بلکه راه باز است و با جبران حق مردم، بازهم خداوند بخشنده و مهربان است.

امیرالمؤمنین می‌فرماید: در کلّ قرآن آیه‌ای به این وسعت رحمت نداریم. این مهمترین آیه است که رحمت خداوند را بیان کرده است.