1402/10/06
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: جنود عقل و جهل/رئوف و رحیم/
خلاصه جلسه گذشته: صحبت در رابطه با توکّل بر خدا بود که به پایان رسید.
بحث در مورد رئوف و رحیم است. یکی از صفات پروردگار رئوف و رحیم است که در آیه شریفه می‌فرماید:﴿إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾[1] خداوند نسبت به مردم رحیم و مهربان است. در رابطه با پیامبر(صلی الله علیه و آله) هم داریم که «وَ كَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفاً رَحِيماً»[2] . ما باید متلبس به صفات الهی بشویم. ما نیز باید صفات باری تعالی که صفات جمال خداوند است را پیدا بکنیم. یعنی شما هم باید در زندگی خود رئوف باشی. هر انسانی باید سعی بکند که این صفات را داشته باشد و در زندگی خود رئوف و رحیم باشد و نسبت به زن و بچّه، پدر و مادر، همسایه و نسبت به همه مردم رئوف و رحیم باشد. مردم باید این صفت را در ما ببینند. مردم که به چهره شما نگاه می‌کنند از چهره شما متوجه بشوند که شما شخصی رئوف و رحیم هستی.این یک صفتی است که مطلوب شارع مقدس است و ما باید این صفت را داشته باشیم.
معنای رئوف و رحیم
آیا رئوف و رحیم به یک معنا هستند؟ یا اینکه معنای آن‌ها متفاوت است؟
۱) احتمال اول این است که رئوف و رحیم یک معنا دارند و تأکید همدیگر هستند. اینکه خداوند رئوف و رحیم است یعنی خداوند محبت و رحمت و مهربانی نسبت به بندگان دارد و سنگدل نیست. اینکه انسان سنگدل نباشد و با همه با مهربانی و رأفت برخورد کند، وظیفه عمومی همه مردم است.
۲) برخی بین معنای رئوف با رحیم فرق قائل شده‌اند و گفته‌اند: در رحیم مهربانی هست اما گاهی این مهربانی همراه با خشونت هم هست ولی در رئوف مهربانی هست و هیچ خشونتی همراه با مهربانی نیست. رحیم به کسی گفته می‌شود که به شما محبت دارد و کارهایش از روی محبت است. رئوف نیز همین معنا را دارد اما گاهی محبت یک انسان با اذیت کردن او نیز تحقق پیدا می‌کند؛ مثلاً طبیب جراحی می‌کند و انگشت شخص را قطع می‌کند و با کمال محبت می‌گوید اگر این انگشت را قطع نکنم عفونت به تمام بدنت سرایت می‌کند و شما را از بین می‌برد. ولی اگر این انگشت شما را قطع بکنم شما نجات پیدا می‌کنید. این طبیب و جراحی که انگشت شخص را قطع می‌کند رئوف است یا رحیم؟ این عده می‌گویند این طبیب رحیم هست ولی رئوف نیست. در رحیم گاهی خشونت هم هست؛ مثلاً انسان گاهی بچه خود را برای تربیت کردن تنبیه می‌کند در حالیکه مهربان است و بچه خود را دوست دارد ولی می‌بیند بچه خلاف‌هایی را انجام می‌دهد که ناچار است او را تأدیب کند. این شخص رحیم است ولی رئوف نیست. ولی در رئوف شخص مهربانی دارد و در مهربانی خود هیچ خشونتی را بکار نمی‌برد.
۳) برخی گفته‌اند: رئوف، مهربانی نسبت به مطیعان است و رحیم، مهربانی نسبت به همه است. گاهی محبت فقط به مؤمنین است «وَ كَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفاً رَحِيماً»[3] و گاهی محبت برای همه مردم است ﴿إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾[4] رحیم؛ یعنی رحمت واسعه برای همه مردم. رحمت خدا شامل کافر، مشرک، بت‌پرست و ادیان مختلف است. ولی رئوف فقط شامل مطیعان است.
این قول سوم را ما قبول نداریم به دلیل اینکه ﴿إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾ خداوند برای همه مردم هم رئوف است و هم رحیم، چه مطیع باشند یا مطیع نباشند. فقط در رابطه با پیامبر شاید این مطلب درست باشد یعنی رحمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) یک رحمت عامه داشت و شامل همه چه مطیع و چه غیرمطیع و چه مسلمان و چه غیرمسلمان می‌شد چرا که پیامبر رحمةٌ للعالمین بود ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاک إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ﴾ ولی برای مؤمنین (یعنی مطیعین)، رئوفٌ رحیمٌ بود. بنابراین صفت رئوفٌ رحیمٌ در رابطه با خدا برای همه مردم است ولی در رابطه با پیامبر(صلی الله علیه و آله) این صفت فقط برای مؤمنین است.
۴) مرحوم علامه طباطبائی در المیزان می‌فرماید: اینکه خداوند متعال گرفتاری و مشکلات بندگان را حلّ می‌کند، این از صفت رئوف بودن خداوند است. امّا اینکه خداوند متعال به کلّ مردم محبّت دارد، این از صفت رحیم بودن خداوند است. بنابراین خداوند متعال رحیم برای همه مردم است چه کسانی که مشکل دارند و یا مشکل ندارند ولی رئوف نسبت به کسانی است که دچار مشکلات جدی شده‌اند.
مرحوم امام (اعلی الله مقامه الشریف) می‌فرماید: خداوند متعال حسّ رحمت را در طبیعت انسان و حیوان قرار داده است مثلاً مرغ چگونه از بچه‌های خود نگهداری می‌کند، اگر حیوانی به طرف آن‌ها حمله بکند از بچه‌های خود دفاع می‌کند. هر حیوانی خود و بچه‌های خودش را حفظ می‌کند. بنابراین صفت رحیم و رئوف در نهاد همه انسان‌ها و حیوانات وجود دارد و نسبت به کسانی که نسبتی که با آن‌ها دارند غیرت دارند و آن‌ها را حفظ می‌کنند. مثلاً مادر وقتی حامله می‌شود به خوبی از بچه محافظت می‌کند اینکه چطور بخوابد یا بشیند که بچه‌اش اذیّت نشود. بعد از نه ماه که بچه متولد می‌شود تا دو سال به بچه شیر می‌دهد و از او حضانت و مواظبت می‌کند. این حسّ و روحیه رئوف و رحیم بودن را -که انسان‌ها و حیوانات نسبت به فرزندان خود دارند- خداوند متعال در وجود آن‌ها قرار داده است. انبیای الهی برای هدایت مردم مصیبت‌ها کشیده‌اند. صفت رحیم و رئوف، یک بُعد ظاهری و یک بُعد معنوی دارد. مثلاً شما وقتی می‌بینید کسی را می‌زنند می‌روید و به او کمک می‌کنید، این حسّ رئوف و رحیم بودن ظاهری است. ولی مثلاً وقتی می‌بینید در فضای مجازی، اخلاق بچّه‌ها را نابود می‌کنند، عصبانی و ناراحت می‌شوید و می‌گویید چرا مردم را منحرف می‌کنید؟ انبیای الهی و ائمه معصومین (علیهم السلام) آمدند این همه شکنجه دیدند و کشته شدند تا برای مردم بصیرت و آگاهی بدهند، این بُعد معنوی رئوف و رحیم بودن انسان است. پس انسان باید در هر دو بُعد ظاهری و معنوی رئوف و رحیم باشد. دنیای غرب بُعد ظاهری رئوف و رحیم را قبول دارند و این حقوق بشر و سر و صداهایی که دارند و ادعا دارند که باید جلوی ظلم بایستیم، برای بُعد ظاهری این صفت است. یعنی اینکه ما به شما محبت داریم این عده گرسنه هستند برای آن‌ها اجناس و غذا ببرید که این‌ها از گرسنگی نمیرند، این‌ها مورد ظلم واقع شده‌اند. این بُعد ظاهری رئوف و رحیم است، امّا بُعد واقعی آن است که جهالت و بی‌دینی و اعمال غیراخلاقی را از مردم برداریم و با آن‌ها مبارزه بکنیم. شما بزرگواران و مسلمانان باید به هر دو بُعد رئوف و رحیم توجه داشته باشید هم از نظر ظاهری و هم از نظر معنوی. وقتی دیدید مردم خلاف حق حرکت می‌کنند باید آن‌ها را هدایت کنید و به آن‌ها بصیرت بدهید.