درس حدیث استاد محسن فقیهی

۳) عدم حرص به مال دنیا

انسانی که توکّل دارد حریص نیست ولی انسانی که توکّل ندارد حریص است. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرماید: كَيفَ يَتَخَلَّصُ مِن عَناءِ الحِرصِ مَن لَم يَصدُقْ تَوكُّلُهُ ؟![1] چگونه از رنج آزمندى برهد كسى كه توكّلش درست و راستين نيست؟! خیلی‌ها لفظ توکّل را به زبان می‌آورند و می‌گویند توکّل می‌کنم بر خدا، ولی در مقام عمل توکّل ندارند. توکّل واقعی و صادقانه را کسی دارد که حرص به مال دنیا ندارد لذا برای نجات از حرص انسان باید به خدا توکّل بکند.

۱) غنا و عزّت

عَنْ سُفْيَانَ الثَّوْرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ مَنْصُوراً يَقُولُ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیه السلام يَقُول‌ الْغِنَاءُ وَ الْعِزُّ يَجُولَانِ فِي قَلْبِ الْمُؤْمِنِ فَإِذَا وَصَلَا إِلَى مَكَانٍ فِيهِ التَّوَكُّلُ أَوْطَنَاهُ.[2] توانگرى و عزّت در دل مؤمن مى‌چرخند و چون به نقطه‌اى كه در آن توكّل است رسيدند، در همان جا مستقر مى‌شوند. معنای این روایت این است که کسی که توکّل دارد عزیز است، پس اگر عزّت و بی‌نیازی می‌خواهید توکّل بر خدا داشته باشید.

برخی ثروتمند هستند، نمی‌دانم با این ثروتمندان نشست و برخواست داشته‌اید یا نه؟ آن‌ها از افراد فقیر هم فقیرترند. خدا رحمت کند آقای فلسفی را، ایشان واعظ مشهوری بود که در زمان خود بهترین سخنران بود، ایشان می‌گفت: پیرمردی بود که خیلی ثروتمند بود و خانه و زندگی آنچنانی داشت. یک روز ما را به منزل خود برای شام دعوت کرد، من قبول نمی‌کردم ولی او خیلی اصرار کرد تا اینکه من قبول کردم که شام به منزل ایشان بروم. به منزل که رسیدم سفره را انداختند، با خود گفتم الان چه غذایی برای ما درست کرده است؟ دیدم کشک بادمجان درست کرده‌اند. تعارف کرد که حاج آقا بفرمایید! حالا خود آن شخص از این کشک بادمجان تعریف می‌کرد که عجب کشک بادمجانی! این کشک بادمجان خیلی عالیه و چنین است و چنان ... منِ پیرمرد باید دو سه لقمه غذای مقوّی بخورم ... حاج آقای فلسفی این قضیه را بالای منبر تعریف می‌کرد و می‌گفت این ثروتمندهای ما هستند.

ثروتمندان معمولاً حریصند و یک حالت فقری در آن‌ها هست و طمع و حرص زیادی دارند. اما وقتی مهمان یک فقیر دهاتی می‌شوید، گوسفند خود را برای شما می‌کشد و در سینی جلو شما می‌گذارد، می‌بینید یک آدم فقیر آنچه را که دارد برای شما می‌آورد. اربعین که به عراق می روید، می‌بینید این عرب‌ها برای امام حسین (علیه السلام) چه می‌کنند؟ آنچه را که دارند بذل و بخشش می‌کنند. این‌ها ممکن است نیازمند هم باشند و از مال دنیا چیزی نداشته باشند ولی آنچه را که دارند برای امام حسین (علیه السلام) در اختیار مهمان قرار می‌دهند و به او محبت و احترام می‌کنند، این‌ها حرص ندارند. لذا شخصی شاید ندار و فقیر باشد ولی غنی باشد ولی ممکن است شخصی ثروتمند باشد و حریص، فقیر و نیازمند باشد. شخصی که فقیر است ولی غنی است؛ به مال دنیا اعتنا نمی‌کند و آنچه را دارد در راه خدا انفاق می‌کند. بنابراین الْغِنَاءُ وَ الْعِزُّ، مربوط به توکّل هستند. اگر انسان به خدا توکّل داشته باشد غنا و بی‌نیازی دارد. من شخصی را می‌شناسم با اینکه ثروت‌ خیلی زیادی دارد، دیدم در قنوت نماز دعا می‌کند که خدایا مال و اموال من را زیاد کن! من تعجب کردم و گفتم اینکه خانه‌اش بیش از هزار متر است و چند تا ماشین دارد و زندگی آنچنانی دارد، عوض اینکه در قنوت نماز برای ظهور امام زمان (علیه السلام) یا برای عاقبت بخیری و ... دعا بکند، فقط از خدا مال زیاد می‌خواهد. خدا نکند انسان گرفتار کسالت حرص و طمع بشود، انسان وقتی ثروتش زیاد می‌شود طمع و حرص او هم زیاد می‌شود. افرادی که توکّل بر خدا داشته باشند، این‌ها حریص نیستند و بی‌نیاز، بزرگوار و عزیز هستند و به کسی توجّهی نمی‌کنند (دست نیاز به سوی کسی دراز نمی‌کنند و انتظار کمک هم از کسی ندارند) و اگر تواضع هم دارند به خاطر خدا تواضع دارند نه به خاطر مال دنیا.

بنابراین یکی از چیزهایی که باید مورد توجه ما باشد این است که سعی کنیم نه لفظاً بلکه واقعاً توکّل بر خدا داشته باشیم چرا که از خدا بالاتر و محکمتر کسی را نمی‌توان پیدا کرد. توکّلتان بر خدای بزرگ باشد.