درس حدیث استاد محسن فقیهی

گفتیم در روایتی آمده است که «جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أُرْسِلُ نَاقَتِي وَ أَتَوَكَّلُ‌ أَوْ أَعْقِلُهَا وَ أَتَوَكَّلُ‌ قَالَ اعْقِلْهَا وَ تَوَكَّل‌.»[2]

شخصی خدمت رسول خدا آمد که شتری داشت گفت یا رسول الله شترم را رها کنم و توکّل کنم یا اینکه آن را ببندم و توکّل کنم؟ رسول خدا فرمود: ببند و توکّل کن.

پس معنای توکّل این است که انسان در هر کاری، کارهای عقلایی که باید انجام بگیرد را انجام بدهد و کارهایی را که در اختیار او نیست، به خدا توکّل بکند.

۱) قویترین مردم:

قَالَ رَسُولُ‌اللَّه (صلّی الله علیه وآله)‌ «مَنْ‌ أَحَبَ‌ أَنْ‌ يَكُونَ‌ أَقْوَى‌ النَّاسِ‌ فَلْيَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى.‌»[3] و هركه دوست دارد توانمندترينِ مردمان باشد، بايد بر خدا توكّل كند.

کسی که توکّلش بر خدا بیشتر است از همه قوی‌تر است. توکّل باعث قدرت می‌شود، چون وقتی انسان توکّل دارد از کسی نمی‌ترسد و توکّلش برخدا است و خود را محتاج به دیگران نمی‌بیند و حتی مردم به او محتاج می‌شوند. آن روزی که امام خمینی (ره) را بُردند، ایشان با توجّه به توکّلی که داشت هیچ ترسی از مأمورین شاه نداشت و این مأمورین بودند که از ترس به خود می‌لرزیدند. این چه قدرتی است؟ این قدرت توکّل است. امام (ره) نشان داده بود که از هیچ چیز نمی‌ترسد، لذا روایت داریم «لَو أنّ رجُلاً تَوَكَّلَ علَى اللّه بصِدقِ النِّيَّةِ لاحتاجَت إلَيهِ الاُمورُ مِمَّن دُونَهُ، فكَيفَ يَحتاجُ هُو و مَولاهُ الغَنيُّ الحَميدُ؟!»[4]

پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: اگر مردى با نيّت درست به خدا توكّل كند، احتياج كارهاى ديگران به او بيفتد؛ زيرا چگونه او [به ديگران] احتياج پيدا كند در حالى كه مولايش بى‌نياز و ستوده است؟!

۲) آسان شدن مشکلات

یکی از آثار توکّل این است که مشکلات برای انسان آسان می‌شود. مثلاً‌ اگر انسان عمل جراحی مغز یا عمل قلب‌ داشته باشد و برای فردا وقت عمل جراحی داشته باشد، شاید ترس بر وی غالب شود و اعصابش به هم بریزد که فردا چه خواهد شد؟ امّا انسان متوکّل، با خیال راحت می‌خوابد و می‌گوید: دکتر متخصّص را پیدا کرده‌ام؛ إن‌شاءالله عمل می‌کنم و توکّلم بر خداست، لذا هیچ غصّه‌ای ندارم. حالا ممکن است بمیرم یا زنده بمانم، در هر حال هر اتفاقی بیفتد توکّل به خدا. گفته ‌می‌شود در ایام کرونا هم عدّه‌ای به خاطر ترس از کرونا فوت کردند. انسان اگر توکّل به خدا داشته باشد روحیّه‌اش قوی است و هیچ ترسی ندارد، کارهای عقلایی خود را انجام می‌دهد و در آنچه در اختیارش نیست به خدا توکّل می‌کند. لذا امیر المؤمنین (علیه السلام) می‌فرماید:‌ «مَنْ تَوكَّلَ عَلَى اللّه هانَتْ لَهُ الصِّعابُ وَتَسَهَّلَتْ عَلَيْهِ الأَسْبابِ.»[5] هر كس به خدا توكّل كند، دشوارى‌ها براى او آسان مى‌شود و اسباب برايش فراهم مى‌گردد. و همچنین می‌فرماید: «مَن تَوكَّلَ علَى اللّه أضاءَت لَهُ الشُّبُهاتُ.»[6] هركه به خدا توكّل كند، [تاريكى] شبهات برايش روشن شود.

کسی که بر خدا توکّل بکند، دائماً شکّ و تردید نمی‌کند. بعضی‌ها مُدام شکّ و تردید می‌کنند و کارهایشان را به تأخیر می‌اندازند و انجام نمی‌دهند. ولی متوکّلین وظیفه خود را انجام می‌دهند و در مابقی کارها، به خدا توکّل می‌کنند.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرماید: «لَيسَ لِمُتَوَكِّلٍ عَناءٌ»[7] . براى هيچ توكّل كننده‌اى رنجى نيست.

کسی که متوکّل است رنج نمی‌برد چون وظیفه‌اش را انجام می‌دهد و توکّلش بر خداست. مرحوم امام (ره) می‌فرماید: وقتی طبیب دستور می‌دهد، وظیفه شرعی من این است که به دستور او عمل کنم و باقی کار را به خداوند واگذار می‌کنم.

یکی از واجبات شرعی این است که اگر طبیب و متخصّص دستور داد، باید طبق دستور او عمل کند. حالا بعضی هستند که دارو را دور می‌ریزند و یا یک روز می‌خورند و روز دیگر نمی‌خورند. ولی مرحوم امام (ره) نظرشان این بود که وظیفه شرعی ما این است که طبق دستور دکتر عمل کنیم. البته اگر انسان علم بر خلاف دستور دکتر داشته باشد، آن بحث جدایی است ولی به طور طبیعی باید به دستور دکتر عمل کرد و بر خدا توکّل کرد.