درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: جنود عقل و جهل/ ایمان/شکر

خلاصه جلسه گذشته: در جلسه قبل صحبت در رضای الهی بود و بحث امروز در رابطه با شکر و کفران نعمت است.

انسان گاهی شاکر است و گاهی کفران نعمت می‌کند. خداوند متعال در قرآن مجید خودش را هم شاکر می‌داند. عقل انسان نیاز به کمک دارد. هر کسی عقل دارد ولی انسان باید به عقل خود کمک بکند تا بیشتر بتواند در مسیر عقل خودش حرکت کند. یکی از جنود عقل که باعث فعال شدن عقل می‌شود، مسأله شکر است. خداوند می‌فرماید: ﴿لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ﴾[1] شما بندگان اگر شکر نعمت به جای آرید بر نعمت شما می‌افزایم و اگر کفران کنید عذاب من بسیار سخت است.

ما می‌خواهیم شاکر باشیم اما شکر به چه معنایی است؟ و اینکه خدا شاکر است به چه معنایی است؟ و اینکه ما باید شاکر باشیم یعنی چه؟ معنای دقیق شکر نعمت چیست؟

اقسام شکر:

شکر سه نوع است:

1) شکر زبانی

اینکه انسان به زبان بگوید: اشکرالله علی نعمائه و شکراً لله. ائمه (علیهم السلام) و پیامبر (صلی الله علیه و آله) شکر زبانی هم داشتند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) سوار بر اسب در حال حرکت بود که اصحاب دیدند حضرت متوقف شد و از اسب پایین آمد و شروع به سجده رفت و پنج بار سجده خداوند متعال را به جا آورد. از حضرت سؤال کردند چه اتفاقی افتاد که این عمل را انجام دادید؟ حضرت فرمود: جبرائیل برای من پنج بشارت آورد و من به خاطر آن پنج بشارت، پنج بار سجده شکر بجا آوردم. این شکر زبانی و لفظی است که انسان به سجده می‌رود و به زبان، شکر الهی را بجا می‌آورد.

2) شکر عملی

آن است که هر نعمتی که خداوند متعال به انسان داده است در همان مسیری که خداوند تعیین کرده است از آن استفاده بکند. خداوند به انسان چشم داده است که به وسیله آن زیبایی‌های دنیا را می‌بیند؛کوه‌ها، دریاها و جنگل‌ها و ... طبیعت زیبا را می‌بیند و از آن‌ها لذت می‌برد. اما مسیرهای حرامی هم برای چشم وجود دارد مانند نگاه به نامحرم و ... که انسان باید از آن‌ها دوری کند. این شکر عملی نعمت چشم است. برخی فقط یک چشم دارند و برخی اصلاً چشم ندارند. الحمدلله ما چشم داریم و اگر می‌خواهیم شکر این نعمت چشم را بجا بیاوریم باید در مسیر صحیح از آن استفاده بکنیم. یا مثلاً خداوند متعال به انسان گوش داده است، انسان می‌تواند از آن برای شنیدن معارف دین و احکام و قرآن استفاده کند و یا اینکه در حرام از آن استفاده کند مانند: گوش دادن به موسیقی، تهمت، غیبت و ... ولی شکر عملی آن این است که در مسیر صحیح از آن استفاده کند. و یا نعمت پا که خداوند متعال به انسان داده است بعضی پا ندارند، انسان از اینکه پای سالمی دارد باید شاکر باشد و در مسیر صحیح از آن‌ها استفاده بکند. و یا نعمت زبانی که خداوند متعال به انسان داده است باید در مسیر صحیح از آن استفاده کرد. پس شکر نعمت عملاً آن است که خداوند متعال هر نعمتی که به انسان داده است در همان مسیر صحیحی که برای آن نعمت قرار داده است، استفاده بشود. و باید به این نکته هم باید توجه داشته باشد که همه این نعمت‌ها از ناحیه پروردگار متعال است. انسان دریا و درختان را می‌بیند و از زیبایی آن لذت می‌برد می‌گوید: الحمدلله، و یا اینکه خداوند به انسان فرزند زیبایی عطا می‌کند الحمدلله می‌گوید، اینکه هر چه که از زیبایی‌های عالم، زن، بچه، فرش، ماشین و ... می‌بیند و الحمدلله می‌گوید معنایش این است که همه این‌ها از ناحیه خداوند و لطف پروردگار متعال است. اینکه خیلی‌ها ماشین ندارند ولی او دارد و خیلی‌ها خانه ندارند ولی او دارد و خیلی‌ها مریضی و کسالت دارند ولی او ندارد، شکر الهی را بجا می‌آورد و الحمدلله می‌گوید.

معنای شکر و الحمدلله این است که نعمت‌هایی که خداوند متعال به انسان داده است همه آن‌ها را از خدا می‌داند. آسمان، زمین، درختان، دریاها، کوه‌ها و ... از خداوند متعال است. ﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا﴾[2] همه نعمت‌ها اذان خداست. نگویید من زیبایی دارم، من پول دارم، من خانه دارم، من ماشین دارم، من زرنگ هستم، من چنین و چنان هستم، نه؛ این‌ها همه لطف پروردگار است.

اگر عالمی بزرگوار با اینکه پیر نشده است یک ذره سرش گیج برود نمی‌فهمد که چه کار دارد می‌کند. گاهی یک حرفی می‌زند مردم می‌گویند این‌ چه دارد می‌گوید؟ پیر شده است حواسش پرت شده است. اگر من الان سرم گیج برود و یک جمله اشتباهی بگویم، آبرویم در پیش شما می‌رود، جا دارد شکر خدا را بکنیم. باید قدر سلامتی خود را بدانیم. همه این‌ها عنایت پروردگار است و اگر یک لحظه لطف خود را بردارد کار تمام است. من اعتقادم این است و برایم ثابت شده است که ملائکة الله در شانه‌های ما هست –کما اینکه روایت هم داریم-و ما را حفظ می‌کنند. و هر لحظه‌ای که کلام از دهان ما خارج می‌شود، خداوند کمک می‌کند. اگر یک جمله اشتباه بگوییم یا یک حرف زشتی بزنیم یا فراموشی بیاید و یک جمله‌ای بگوییم که نفهمیم چه گفته‌ایم، آبروی ما می‌رود. هر چه شما به خدا نزدیک‌تر باشید و ارتباط‌تان با خدا بیشتر باشد، توجه خداوند هم به شما بیشتر می‌شود و خداوند حافظ شماست. فکر نکنید همه حرف‌ها و کارهای مقام معظم رهبری یا مرحوم امام (اعلی الله مقامه الشریف) از خودشان است، اینطور نیست. این‌ها افاضاتی هستند که به انسان می‌شود. این حرف که از دهان خارج می‌شود اگر درست و صحیح و اثرگذار باشد، لطف پروردگار است. گاهی مثلاً با شما مصاحبه می‌کنند، اگر یک کلمه اشتباه بگویید در فضای مجازی همه جا پخش می‌شود و می‌گویند فلانی این حرف را زد و شما پشیمان می‌شوید که چرا من این حرف را زدم؟ در حالیکه کار از کار گذشته است و همه جا پخش شده است. یک لحظه اشتباه بکنید تمام است. شما الان شخصیت هستید، شخصیت‌ها اگر یک اشتباه بکنند اثرات نامطلوبی دارد. این‌ها (حفظ زبان) همه الطاف پروردگار است که شامل ما شده است و ما باید الطاف پروردگار را شکر بکنیم. اعتقاد من این است که هر چقدر به خدا نزدیک‌تر بشوید و هرچه بیشتر با خدا باشید و هرچه اهل نماز شب باشید و فرمان خدا گوش بدهید و از گناه پرهیز کنید، ملائکة الله‌ی که حافظ شما هستند، شما را قوی‌تر حفظ می‌کنند و مواظب شما هستند و روزی شما را می‌رسانند و مشکلات شما را حل می‌کنند. ان شاء الله که عاقبت‌مان ختم به خیر باشد.