درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: جنود عقل و جهل/ ایمان/ عدل و ظلم/ظلم

خلاصه جلسه گذشته: در جلسه قبل صحبت در رابطه با ظلم بود که در رابطه با آن مباحثی مطرح شد.

ظلم چیست؟

در مقابل عدل که بالاترین چیز در عالم است، ظلم بدترین چیز است. ظلم نباید در عالم به وجود بیاید و باید مانع ظلم ظالم بشویم و در مقابل او بایستیم. گاهی تصور اشتباه بر این است که ظالم کسی است که مثلاً کسی را بزند یا بکشد و یا حق مردم را بخورد در حالی که ظلم فقط این نیست. باید به این فکر باشیم که ظالم چطور و چگونه در این جامعه سر بلند کرده است و در حال ظلم است؟ باید گفت که این خود مردم هستند که این فرصت را به ظالم داده‌اند که ظالم بتواند در جامعه جولان بدهد. شخص دارد سخنرانی می‌کند یا اظهار وجود می‌کند و ظلم هم می‌کند. این مردم بگوید ما که ساکت بودیم و حرفی نزده‌ایم و حمایتی از ظالم نکردیم، باید گفت بله درست است که شما ساکت بودید و حمایتی نکردید ولی با همین ساکت بودنتان معین و راضی به ظلم ظالم بودید. شاید در برخی موارد انسان‌هایی هستند که اهل دعا و نیایش و استغفار هستند و به ظاهر از بهترین انسان‌ها هستند در حالیکه اینگونه افراد بدترین انسان‌ها هستند چرا که در مقابل ظلم ظالم ساکت هستند و کاری به ظلم ظالم ندارند ولی همین ساکت بودنشان موجب شده است که ظالم جرأت بیشتری برای ظلم پیدا بکند و این معین ظالم بودن است. عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: اَلْعَامِلُ بِالظُّلْمِ وَ اَلْمُعِينُ لَهُ وَ اَلرَّاضِي بِهِ شُرَكَاءُ ثَلاَثَتُهُمْ [1] .امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: ستمگر و يارى دهنده او و كسى كه به ستم او راضى باشد، هر سه در ستم شريكند.

کسی که در مقابل ظلم ظالم سکوت می‌کند با اینکه هیچ کمکی نکرده است ولی چون سکوت کرده است در ظلم ظالم شریک است. پس کسی که در خانه خود نشسته است و مشغول دعا، نیایش و استغفار بوده است و هیچ کاری به کار ظلم نداشته است و راضی به ظلم بوده و سکوت کرده است این شخص هم ظالم است. انسان وظیفه دارد در مقابل ظلم و ظالم بایستد اینکه ظالم توانسته است به ظلم خود ادامه دهد به این خاطر بوده است که یک عده معین او بوده‌اند و یک عده هم در مقابل ظلم او سکوت کرده‌اند.

روایت دیگر می‌فرماید:

الإمامُ عليٌّ (عليه السلام) : الرّاضي بِفِعلِ قومٍ كالدّاخِلِ فيهِ مَعَهُم ...[2]

امام على (عليه السلام) می‌فرماید: هر كه به كردار عده اى راضى باشد، مانند كسى است كه همراه آنان، آن كار را انجام داده باشد ...

چرا گفته می‌شود کسی که در مقابل ظلم سکوت بکند در ظلم ظالم شریک است؟

به دلیل اینکه وقتی انسان در مقابل ظلم سکوت می‌کند در افعال و اقوال خود این مسأله را نشان می‌دهد یعنی انسان به فرزندان و خانواده همسایه‌ها و آشناهای خود و کسانی که با وی ارتباط دارند چنین القاء می کند که من در این کار دخالتی نمی‌کنم. معنی این حرف این است که من راضی به این ظلم هستم. اینکه اگر در جایی ظلمی بشود و انسان از کنار آن با بی‌اعتنایی رد بشود و هیچ دخالتی نکند معنایش این است که وی راضی به آن ظلم است و جامعه از او یاد می‌گیرد که نسبت به ظلم بی‌تفاوت باشد. جامعه از تک تک افراد تشکیل می‌شود اگر یکی از افراد نسبت به ظلم ساکت باشد به دیگری یاد می‌دهد که نسبت به ظلم ساکت و بی‌تفاوت باشد. لذا روحیه سازش با ظلم در اقوال و اعمال انسان خود را نشان می‌دهد و اگر انسان شخصیت بالایی داشته باشد این رفتار برای عده‌ای الگوی رفتاری می‌شود در نتیجه کل جامعه نسبت به ظلم بی‌تفاوت خواهند بود و ظلم ظالم پایدار خواهد بود.

اگر در جامعه‌ای یک نفر، دو نفر، سه نفر و ... مرتب در موردی أمر به معروف و نهی از منکر بکنند، کسی نمی‌تواند ظلم بکند. اما اگر هر کسی از کنار ظلم با بی‌اعتنایی رد بشود، شخص به ظلم خود ادامه خواهد داد. بنابر این اینکه گفته می‌شود الرّاضي بِفِعلِ قومٍ كالدّاخِلِ فيهِ مَعَهُم ...[3] به این دلیل است که بیان شد و همین سکوت و راضی بودن از گناهان کبیره است.

از انس بن مالک روایت است که رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمودند:«انْصُرْ أخاك ظالمًا أو مظلومًا» فقال رجل: يا رسول الله، أَنْصُرُهُ إذا كان مظلومًا، أرأيت إِنْ كان ظالمًا كيف أَنْصُرُهُ؟ قال: «تَحْجِزُهُ -أو تمْنَعُهُ- من الظلم فإنَّ ذلك نَصْرُهُ».[4] برادرت ظالم باشد یا مظلوم، او را ياری کن». شخصی پرسيد: ای رسول خدا، اگر مظلوم باشد او را ياری می‌کنم؛ ولی اگر ظالم باشد، چگونه ياری‌اش نمايم؟ فرمود: «ياری کردنش این است که او را از ظلم و ستم باز داری».

بنابر این نکته مهم این است که انسان ظالم نباشد اگر انسان در مقابل ظلم سکوت بکند ظالم است. اینکه انسان ظلم را ببیند و سکوت بکند بزرگترین ظلم است و از گناهان کبیره است. در دعا می‌خوانیم که وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَرَضِيَتْ بِه.[5] خدا لعنت کند امتی را که ظلم‌ها و خلاف‌ها را شنیدند اما سکوت کردند و بدان راضى شدند. اینکه انسان می‌بیند کسی سخنرانی می کند یا عملی انجام می‌دهد که خلاف است و در مقابل آن سکوت می کند و یا اینکه در اداره‌ای یا بانکی کسی خلاف می‌کند و سکونت می‌کند، این سکوت‌ها ظلم است و موجب پایدار شدن ظلم ظالم می‌شود.