موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه اول: فعلیت شک و یقین (دیدگاه مرحوم امام خمینی قدس سره)

بحث در تنبیه اول استصحاب بود که درباره فعلیت شک و یقین بود. در مثالی که زدیم اگر محدث بوده و قبل از نماز غافل بوده و نماز خوانده و بعد از نماز یادش آمده که آیا وضو داشته یا نه اینجا استصحاب حدث قبل از نماز نمی شود زیرا قبل از نماز غافل بوده و شک برای او فعلیت پیدا نکرده است پس استصحاب جاری نمی شود.

مرحوم امام خمینی قدس سره عباراتی دارند که می خوانیم:

ثمَّ إنَّ اشتراط فعليّة الشكّ و اليقين إنّما هو فيما إذا قلنا: بأخذهما في الاستصحاب على نحو الموضوعيّة؛ أي إذا كان الشكّ و اليقين ركنين فيه، و أمّا إذا قلنا: بأنَّ المُعتبر فيه هو الكون السابق و الشكّ اللّاحق، كما هو مختار الشيخ الأنصاريّ قدس سره ، أو قلنا: بأنَّ الاستصحاب عبارة عن جعل الملازمة التعبدية بين الكون السابق و بقائه، كما يظهر من المُحقّق الخراسانيّ رحمه اللّٰه في التنبيه الثاني ، فلا يبقى مجال للبحث عن فعليّة اليقين على كلا المسلكين، و عن فعليّة الشكّ أيضاً على المسلك الثاني.[1]

می فرماید: شما در استصحاب چی لازم دارید؟ استصحاب یعنی چه؟ 1- برخی گفته اند استصحاب یعنی یقین سابق و شک لاحق. 2- الکون السابق و الشک فی اللاحق 3- ملازمه بین کون سابق و بقای عملی عند الشک لاحقا.

نظر شیخ انصاری قدس سره

تعریف دوم مربوط به شیخ اعظم انصاری قدس سره است که فرموده استصحاب ابقای ماکان است یعنی کون سابق و شک لاحق داری و ادامه بده. این ما کان حالا الان یقین داری یا ملتفت به آن نیستی مهم نیست بودن در گذشته مهم است آنچه بوده ادامه بده نفرموده کان سابقا و انت متیقن به فی الحال ادامه بده اینطور نفرموده. کون سابق باشد جای استصحاب است و می تواند بعد از اینکه التفات پیدا کرد نسبت به زمان غفلتش استصحاب جاری کند لذا در مورد مثال می تواند استصحاب حدث قبل از نماز جاری کند. پس طبق تعریف ایشان فعلیت یقین لازم نیست. اگر این حرف را زدیم معنایش این است که یقین و شک موضوع استصحاب نیست و کون سابق لازم است البته باید شک بکنی تا ادامه بدهی یعنی اگر غفلت تا روز قیامت باشد دیگر استصحابی جاری نمی شود.

صاحب کفایه ابقای ماکان شیخ را نپذیرفته اند و فرموده اند استصحاب یعنی حکم به بقای حکم یا موضوع دارای حکم که قبلا یقینی بوده و الان شک کرده ایم در بقای آن یعنی بین یقین سابق و شک لاحق ملازمه است یا بین بودن در زمان سابق و بودن در بقاء ملازمه است هنگام شک. طبق این تعریف هم لازم نیست یقین فعلیت داشته باشد. این مطلب را مرحوم آخوند در تنبیه دوم فرموده لذا بین تنبیه اول و دوم تناقض دیده می شود.