موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /بررسی برخی از احکام وضعی مورد بحث (صحت و فساد)

استصحاب، احکام وضعی

بحث در احکام وضعیه بود . در اینکه مجعول هستند یا نه بحث کردیم و مطالب مرحوم امام را توضیح دادیم. مرحوم آیت الله خویی یک بحثی را مطرح کردند که مناسب است بگوییم. چند چیز را بحث کرده اند که آیا از احکام وضعیه هستند یا نه؟

صحت و فساد، عزیمت و رخصت طهارت و نجاست. اینها آیا از احکام وضعیه هستند یا نه؟

صحت و فساد آیا حکم وضعی هستند یا نه؟

مرحوم آخوند رحمه الله در کتاب کفایه در بحث صحیح و اعم مقدمتا معنای صحت و فساد را بررسی کرده اند و فرموده اند به اینکه صحت و فساد از نظرات مختلف تعاریف مختلف دارد. متکلم مطابقت مأتی به با مامور به را تعریف صحت میداند. فساد هم عدم مطابقت خواهد بود. اگر این تعریف را گفتیم مطابقت و عدم مطابقت جعلی نیست، مجعول نیست بلکه یک امر واقعی است. یا اجزاء شرایط فراهم است و انجام شده که مطابقت دارد و الا مطابقت ندارد این مطابقت و عدم مطابقت اساسا مجعول نیست پس از احکام وضعیه نیست.

از نظر فقه صحت یعنی فعلی را انجام بدهد به گونه ای که قضا و اعاده ندارد و فساد حالتی است که موجب قضا و اعاده می شود. چون فقه می خواهد حکم فعل مکلف را بیان کند که آیا اعاده و قضا وجوب دارد یا نه لذا اینطور معنا کرده است. اگر صحت و فساد را اینطور معنا کردیم تعریف به لوازم کردیم یعنی صحت چیزی است که از لوازمش عدم اعاده و قضا است. البته وجوب اعاده و قضا حکم شرعی است ولی این تعریف تعریف به لوازم است. اگر تعریف به لوازم است پس با نگاه به وجوب اعاده و قضا نمی توان گفت صحت و فساد مجعول است.

صاحب کفایه می فرماید صحت به معنای تمامیت است و فساد به معنای نقص است و تمامیت و نقص هر چیزی به حسب خودش می باشد. اگر تام الاجراء و الشرایط انجام بدهد صحیح است و الا فاسد خواهد بود. اینکه فعل را تام الاجزاء و الشرایط انجام داده است آیا مجعول است؟ خیر اینجا فعل من متصف به صحت و فساد می شود و فعل من که جعل ندارد. اساسا صحت و فساد طبق این معنا حکم است؟ خیر. پس تا اینجا صحت و فساد مجعول نیست.

بعد از اتیان مکلف یا مکلف همه اجزا و شرایط را انجام داده است یا کم انجام داده است؛ اگر همه را انجام داده آیا شارع حکم به صحت می کند یا نه شارع یک حکم بیشتر ندارد و آن هم به مرکب صلات تعلق گرفته است و بیش از این شارع چیزی جعل ننموده؟ آیا شارع بعد از اتیان مکلف مجدد حکم به صحت یا فساد دارد یا نه بیشتر از وجوب مرکب ندارد و اگر امتثال شد عقل می گوید امتثال انجام شده است و مجدد لازم نیست انجام بدهی؟ شارع یک حکم جدیدی ندارد که اسمش صحت و فساد باشد و از احکام وضعیه باشد. این عقل است که می گوید امتثال کرده ای یا نکرده ای عقل هم صحت و فساد نمی گوید امتثال و عدم امتثال را می گوید ولی از طرف شارع یک چیز بیشتر نیست و آن وجوب مرکب است. صحت و فساد از کمال و نقص که امر واقعی هستند انتزاع می شود. هذا تمام الکلام در توضیح فرمایشات بزرگان. از نظر استدلالی همینی است که گفتیم ولی فی النفس شیئٌ. یمکن ان یقال: اگر گفتیم بعد از امتثال عقلاء می گویند صحت و فساد باید بگوییم صحت و فساد حکم عقلا است حکم تکلیفی نیست پس وضعی است. همان عقلاء که مدح و ذم می کنند اعتبار صحت و فساد می کنند.