درس اسفار استاد اسحاق نیا

93/07/23

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اختلاف در کیفیت مسموع
البحث الثاني‏:
أنهم اختلفوا في أن المسموع هو الصوت القائم بالهواء القارع للصماخ فقط و هو المحسوس أو الصوت القائم بالهواء الخارج عن الأذن أيضا محسوس.
أقول: و عندنا كما مر أن المحسوس  هو الصوت القائم بالهواء المنضغط بين القارع و المقروع فقط بدلالة أنا إذا سمعنا الصوت أدركنا مع ذلك جهته و قربه و بعده- و معلوم أن الجهة لا يبقى أثرها في التموج عند بلوغه إلى التجويف فكان يجب أن لا يدرك من الأصوات جهاتها و قربها و بعدها لأنها من حيث أتت دخلت بحركتها تجويف الصماخ فيدركها القوة هناك و لا تميز بين القريب و البعيد كما أن اليد تدرك ملمسها ما تلقاه و لا تشعر به من جهة اللمس إلا حيث ملمسها و لا فرق بين وروده من أبعد بعد و أقرب قرب لأن اليد لا تدرك الملموس من حيث ابتدأ أولا في المسافة بل من حيث انتهى و لما كان التميز بين الجهات و القرب و البعد من الأصوات حاصلا علمنا أنا ندرك الأصوات الخارجة حيث هي.
و ليس لك أن تقول: إنما يدرك الجهة لأن الهواء القارع إنما توجه من تلك الجهة و إنما يدرك البعيد و القريب لأن الأثر الحادث عن القرع القريب أقوى و عن البعيد أضعف.
لأنا نقول: أما الأول فباطل لأن الصوت قد يكون على اليمين من السامع- و يسمع بالأذن الأيسر للانسداد في أذنه الذي يليه و مع ذلك يحصل الشعور بكون الصوت على اليمين و لا يصل التمويج إلى الأذن الأيسر إلا بعد أن ينعطف عن اليمين- فليس هاهنا إدراك الجهة التي جاء منها الصوت بل الجهة التي وقع القرع فيها.
و أما الثاني: فهو أيضا باطل و إلا لكنا لم نفرق البعيد القوي من القريب الضعيف- و لكنا إذا سمعنا صوتين متساوي البعد مختلفين بالقوة و الضعف وجب أن يظن أن أحدهما قريب و الآخر بعيد و يشتبه علينا دائما القوة و الضعف بالقرب و البعد و ليس الأمر كذلك.
و اعلم: أن جمهور القوم لما لم يذهبوا إلى ما اخترناه حسب ما أوضحنا سبيله- استصعب عليهم الأمر في تعيين السبب في تحقق الشعور بجهة الصوت.‏

بحث دوم: اختلافی است که؛
- آیا مسموع صوت قایم به هوای داخل گوش است؟ که طبلک گوش را به صدا در می آورد و می کوبد و با صماخ بر خورد می کند؟
-یا این که مسموع صوت قایم به هوای خارج از گوش هم است؟
به تعبیر دیگر؛
آیا ما صدای داخل گوشمان را می شنویم؟ یا صدای خارج از گوشمان را می شنویم؟
نظریه ملا صدرا: بنا بر آن چه گذشت، طبق نظریه ملا صدرا هیچ کدام از فروض فوق درست نیست یعنی نه قایم به هوایی است که از برخورد با صماخ در داخل گوش شنیده می شود و نه صوت قایم به هوای خارج گوش، را می شنویم بلکه آنچه می شنویم و مسموع ماست صوتی است که قایم به هوای فشرده شده بین قارع و مقروع است آن صدایی که کیفیت هوای فشار دیده بین قارع و مقروع است را می شنویم حال نزدیک باشد یا دور و یا قوی باشد یا ضعیف و یا در هر جهت و جانبی که باشد.
دلیل نظر ملا صدرا: ایشان بر باور خود دو دلیل دارند؛
دلیل نخست: ما علاوه بر این که صدا را می شنویم جهت صدا را هم تشخیص می دهیم
دلیل دوم: ما علاوه بر صدا قُرب و بُعد و فاصله صدا را هم در می یابیم
کیفیت دلالت دلیل ها: اگر قرار بود ما صدای داخل و یا صدای خارج از گوش را بشنویم نه آن صدای تحت فشار قارع و مقروع – طبق نظر ملا صدرا _ در این صورت نمی بایست جهت و قُرب و بُعد صدا را در می یافتیم زیرا ما صدای داخل گوش را ادراک می کنیم نه هوایی که نمی دانیم از کدام جهت آمده و یا از دور بوده یا نزدیک؟ مانند لمس که در آن فاصله و جهت را نمی توانیم در یابیم زیرا قرار است ما در نهایت مسافت خود ادراک کنیم (طبق نظر مشهور) اما بنا بر نظریه ملا صدرا ما صدا را اول مسافت و مبدأ مسافت ادراک می کنیم و همان جایی که صدا ایجاد شده را می شنویم اما در این دو نظری که در اختلاف بالا بیان شد می گویند: ما در نهایت مسافت صدا را می فهمیم و در این صورت درنمی یابیم که صدا از کدام جهت آمده و با چه فاصله ای به ما رسیده است و بنابرین دو نظریه، حکم سمع مانند لمس خواهد شد مثل توده هوای سردی که به ما می رسد و آن را لمس می کنیم اما فاصله و جهت هوا را نمی توانیم دریابیم.
لیس لک ان تقول: این که جهت را درک می کنیم از هر طرفی است که موج می آید از همان طرف، جهت را ادراک می کنیم و مشخص است که موج از کدام طرف می آید و با گوش برخورد می کند و لازم نیست کیفیت صوت قایم به هوای بین قارع و مقروع را ادراک بکنیم.
قرب و بُعد صدا را هم از شدت و ضعف صدا تشخیص می دهیم و لازم نیست کیفیت صوت قایم به هوای گوش و یا بیرون آن را در یابیم.
جواب: ملا صدرا می فرماید: هر دو سخن باطل است؛
بطلان سخن نخست: ممکن است موج هوایی از طرف راست بیاید بعد با گوش راست کسی برخورد کند اما گوش راست او سنگین و کر باشد در این صورت موج صدا با چرخشی به طرف چپ می آید و با گوش چپ آن را می شنود در این صورت باید جهت صدا را در سمت چپ تشخیص بدهد اما همین آدم تشخیص می دهد که صدا در جهت راست است.
بطلان سخن دوم: این نیز به دو دلیل است؛
دلیل نخست: وقتی که صدایی ضعیف اما نزدیک به ما باشد و یک صدای دیگر قوی اما از ما دور باشد در این صورت ما نمی توانیم بین قُرب و بُعد صدا تمییز بدهیم و باید می گفتیم: صدای نزدیک دور است و بلعکس. اما واقعیت چنین نیست مثلا کسی در نزدیکی به اخفات نماز بخواند و از دور دست ها هم توپی شلیک شود پس در این صورت که قرار بود قرب و بعد صدا را از روی قوت و ضعف آن تشخیص بدهیم در این جا نباید بین صدای دور و نزدیک تمییز می دادیم بلکه بایستی بر عکس آنچه در واقعیت است نظر می دادیم و می گفتیم: کسی که در کنار ما با صدای ضعیف نماز می خواند فاصله اش دور است و آن صدای قوی در دور دست، نزدیک است.
دلیل دوم: اگر 2 صدا با یک فاصله، اما یکی قوی و یکی ضعیف در کنار ما ایجاد می شدند ما نمی توانستیم تشخیص بدهیم که هر دو صدا از یک فاصله می آید بلکه می گفتیم: صدای قوی نزدیک و صدای ضعیف دور است اما در واقع ما فاصله دو صدا را در یک مسافت تشخیص می دهیم مثل دو نفری که در یک مسافت مشخص باهم سخن می گویند ما تشخیص می دهیم هر دو در یک فاصله اند هر چند صدای یکی قوی و دیگری، صدایش ضعیف باشد.
بعد ملا صدرا می فرماید: از این روی که مشهور حکما به نظر ما قائل نمی باشند لذا کیفیت تشخیص جهت صدا بر ایشان دشوار شده است.