درس تفسیر استاد درایتی

موضوع: حقوق انسان از منظر قرآن/حقّ ذاتى انسان بر خدا /حقّ کرامت

    • علي بن اِبراهيم، قال: كان الرجل اِذا خرج مع رسول الله (صلی الله عليه و آله) في الغزو يحمل علی العدو و حده من غير أن يأمره رسول الله (صلی الله عليه و آله)، فنهی الله أن يقتل نفسه من غير أمر رسول الله (صلی الله عليه و آله). [1]

    • عن اِسحاق بن عبد الله بن محمد بن علي بن الحسين (عليه السلام)، قال: حدثني الحسن بن زيد، عن أبيه، عن علي بن أبي طالب (عليه السلام)، قال: «سألت رسول الله (صلی الله عليه و آله) عن الجبائر تكون علی الكسير، كيف يتوضأ صاحبها، و كيف يغتسل اِذا أجنب؟ قال: يجزيه المسح بالماء عليها في الجنابة و الوضوء. قلت: فاِن كان في برد يخاف علی نفسه اِذا أفرغ الماء علی جسده؟ فقرأ رسول الله (صلی الله عليه و آله) ﴿وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ اِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيماً﴾». [2]

٢ - در اعلاميه حقوق بشر كشورهاى اسلامى [3] نيز بر حق ذاتى حيات انسانيت تصريح شده است و علاوه بر حق بودن آن، تكليف نيز بشمار آمده است. در ماده ٢ اين منشور اين چنين آمده است :

أ - الحياة هبة الله وهي مكفولة لكل إنسان، وعلي الأفراد والمجتمعات والدول حماية هذا الحق من كل اعتداء عليه، ولا يجوز إزهاق روح دون مقتض شرعي. [4]

ب - يحرم اللجوء إلى وسائل تفضي إلى إفناء الينبوع بشري. [5]

ج - المحافظة على استمرار الحياة البشرية إلى ما شاء الله واجب شرعي. [6]

د - سلامة جسد الإنسان مصونة، ولا يجوز الاعتداء عليها، كما لا يجوز المساس بها بغير مسوغ شرعي، و تكفل الدولة حماية ذلك. [7]

۳ - از منظر اسلام نه تنها همه انسان ها حق حیات دارند بلکه این حق برای همه ی موجودات زنده شناسایی شده است و لذا صید لهوی و تفریحی در اسلام حرام است و کشتن عمدی حیوانات جز در غیر مواردی که یا غرض عقلائی وجود داشته باشد (مانند مأکول و ملبوس) و یا موجب آزار انسان باشد، ممنوع خواهد بود.

دوم - حق کرامت

دومین حق ذاتی که برای انسان وجود دارد، حق کرامت است یعنی هر انسانی فارق از هر نوع عوارض و خصوصیاتی که دارد، به مقتضای انسانیت صاحب شخصیت، ارجمندی و احترام است و دیگران حق تحقیر و توهین و ذلیل نمودن او را نخواهند داشت [8] . همچنین انسان در مرتبه ای بالاتر، از استحقاق تعریف و تمجید و تفضیل برخوردار می باشد.

مهمترین ایه ای که به این حق ذاتی اشاره دارد، آیه شریفه ی {وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا [9] }[10] اسراء ۷۰، می باشد که موضوع تکریم الهی، بنی آدم و ذات انسانیت قرار گرفته و بدیهی است که اقدام به تکریم انسان از جانب ذات ربوبی نمی تواند بدون استحقاق کرامت داشتن بشر باشد و الا تکریم الهی نباید اختصاص به بنی آدم پیدا می کرد و طبیعتا باید شامل حیوانات نیز می شد.

یکی از مصادیق تکریم الهی در این آیه، اعطاء قابلیت و امکاناتی به انسان شمرده شده که قدرت حرکت و سیر در خشکی و دریاها و حداکثر بهره وری از آن ها را خواهد داشت برخلاف سایر حیوانات که یا زندگانی آن ها اختصاص به یکی از خشکی یا دریا داشته و یا بر فرض دو زیست بودن، قدرت حمل و حرکت بر زمین و دریا را نخواهند داشت.

دیگر از نمونه های تکریم الهی آن است که انسان فطرتا میل به پاکی ها دارد و خداوند تغذیه ی او را اختصاص به موجودات پاکیزه داده است و انسان از سه طریق رؤیت و استشمام و اکل از آن لذت می برد. فضیلت بخشی انسان نسبت به اکثر مخلوقات الهی [11] نیز یکی دیگر از تکریم های پروردگار متعال می باشد.