درس تفسیر استاد درایتی

1401/03/03

بسم الله الرحمن الرحیم

 

موضوع: حقوق انسان از منظر قرآن/حقّ ذاتى انسان بر خدا /حقّ حيات

 

نوع دوم - حقّ ذاتى انسان در برابر ساير انسان ها

دومين قسم از حقوق ذاتى انسان عبارت از آن حقوقى است كه ذات انسان در برابر ساير انسان ها از آن برخوردار مى باشد. از مجموع آيات قرآن كريم حقوقى از اين سنخ براى انسان بدست مى آيد كه به بررسى سه نوع از آن حقوق مى پردازيم :

اول - حقّ حيات [1]

اولين حقّ ذاتى انسان كه از ظاهر آيات بدست مى آيد، حقّ حيات هر انسانى در دنيا مى باشد كه فطرت نيز مؤيّد اين حقّ مى باشد.

براى تبيين اين مسأله در ابتدا بايد به انواع زندگى و حيات از منظر قرآن كريم اشاره كنيم :

    • حيات نباتى — اين نوع از حيات در برابر جمادات است و انسان در اين حيات با ساير حيوانات و حتى گياهان مشترك مى باشد و طبيعتا همه ى موجودات جاندار، بايد از زمينه ى مساعد جهت رشد و ملزومات زنده ماندن برخوردار باشند، هرچند كه شرائط زنده ماندن و رشد هر موجودى با ساير موجودات متفاوت است.

واژه حىّ در بعضى از آيات قرآن به در همين نوع از حيات بكار رفته است، مانند :

{أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا ۖ وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ [2] أَفَلَا يُؤْمِنُونَ [3] }[4]

﴿{وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ﴾[5] ﴿أَمْوَاتٌ غَيْرُ أَحْيَاءٍ ۖ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ[6] ﴾[7]

{كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ۖ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ [8] }[9]

{إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ [10] }[11]

 

[1] به نظر مى رسد با توجه به اينكه استيفاء همه ى حقوق انسانى مانند حقّ آزادى بيان و حقّ امنيت و حقّ آموزش و حقّ كرامت منوط به حيات انسان است، حقّ حيات مقدّم بر ساير حقوق انسان مى باشد.
[2] حضرت آيت الله جوادى آملى معتقدند كه اين آية شريفة ناظر بر حيات نباتى تمام جانداران دنيا است.
[3] آیا کافران ندانسته اند که آسمان ها و زمین به هم بسته و پیوسته بودند و ما آن دو را شکافته و از هم باز کردیم و هر چیز زنده ای را از آب آفریدیم؟ پس آیا ایمان نمی آورند؟.
[4] سوره انبیاء، آيه 30.
[5] سوره نحل، آيه 20.
[6] و معبودهایی را که به جای خدا می پرستند [نه اینکه] چیزی را نمی آفرینند، بلکه خودشان آفریده می شوند * مُردگانند نه زندگان، و نمی دانند چه زمانی برانگیخته می شوند.
[7] سوره نحل، آيه 21.
[8] چگونه به خدا کفر می ورزید در حالی که [پیش از دمیده شدن روح به کالبدتان ترکیبی از عناصر] مرده بودید، پس شما را حیات بخشید، سپس شما را می میراند، آن گاه دوباره زنده می کند، سپس به سوی او بازگردانده می شوید.
[9] سوره بقره، آيه 28.
[10] بی تردید خدا شکافنده دانه و هسته است؛ زنده را از مرده بیرون می آورد، و بیرون آورنده مرده از زنده است؛ این است خدا، پس چگونه [از حق] منصرفتان می کنند؟.
[11] سوره انعام، آيه 95.