99/07/12
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مفاهیم/تنبیهات مفهوم شرط /تداخل مسببات
ادامه کلام مرحوم روحانی:
اگر با فرض عدم تداخل اسباب، تعدد حكم را به معناى تعدد افراد طبيعة بدانيم مورد بحث تداخل مسببات قرار نخواهد گرفت.[1] [2]
به عبارت ديگر اگر براى رفع تعارض ظهور شرط (حدوث عند الحدوث) و جزاء (استحاله اجتماع مثلين در طبيعة واحدة) قائل به عدم تداخل اسباب و تعلق حكم به افراد طبعية شويم، باز هم بحث از تداخل و عدم تداخل مسببات بى معنى ميشود و واضح است كه مطابه سه فرد يك طبيعت با اتيان فرد واحد از آن قابل امتثال نيست.
اشکال
ممكن است گفته شود بنابر اين دو نكته، موردى براى بحث از تداخل مسببات نمى ماند زيرا از طرفى بحث تداخل مسببات موقوف بر عدم تداخل اسباب است و هركسى كه قائل به عدم تداخل شده است يا مانند آخوند متعلق حكم را فرد طبيعة ميداند تا به محذور اجتماع مثلين روبرو نشود و يا مانند حضرت آیت الله خوئى متعلق حكم را طبيعة واحده و اجتماع مثلين در احكام اعتبارى را موجب تأكّد ميداند و در هر دو صورت نوبت به تداخل مسببات نخواهد رسيد؛ اما مرحوم صدر ميفرمايند احتمال دارد قائل به عدم تداخل اسباب، متعلق حكم را عنوان مشير و معرّف تكليف واقعى بداند كه بنابر اين وجه قول به تداخل مسببات موضوع پيدا ميكند[3] [4] . اگر نسبت بين آن دو معنون و حكم واقعى تباين باشد نتيجه عدم تداخل مسببات و اگر عام و خاص مطلق يا من وجه باشد نتيجه امكان تداخل مسببات را بدنبال خواهد داشت.
ميگوييم مرحوم آخوند براى قول به تداخل اسباب سه راه حل پيشنهاد داد كه راه حل دوم عبارت بود از حقائق متعدده و متباينة [5] دانستن حكم و جزاء هرچند صورتا واحد است [6] [7] كه نتيجه آن مشترك لفظى بودن جزاء بود با وحدت لفظ و بنابر این فرض نيز قول به تداخل مسببات ممكن ميباشد و محتمل است كه كلام مرحوم صدر نيز ناظر به همين وجه باشد.
بحث تداخل مسببات منجر به بحث عام ترى گرديد كه بحث تداخل مسببات يكى از مصاديقش ميباشد و آن عبارتند از اينكه آيا اتيان مجمع تكاليف متعدد امتثال همه تكاليف محسوب ميشود يا خير؟ مانند امتثال نافله مغرب و نماز غفيلة را دو ركعت نماز
عمدتا اصوليين قائل اند اصل در مسأله عدم تداخل مسببات است زيرا مقتضاى تعدد تكليف به حكم عقل تعدد امتثال است و اجتزاء در مقام امتثال عقلا ممكن نيست (بمنزله ترخيص شارع به معصيت است) پس بايد بمعناى سقوط ساير تكاليف باشد. [8] [9]
ميگوييم طبق استدلال به حكم عقل، تداخل مسببات بايد امر مستحيلى باشد اما با تبيين صور مختلف مساله اين بحث واضح ميشود.
صور أربعة مسأله :
متعلق تكليف گاهى طبيعة واحدة است و گاهى طبايع متعددة مانند أكرم العالم و أضف الهاشمى و طبيعة واحدة گاهى بدون قيد و إضافات است (يا قيد و اضافة آن واحد است) مانند إذا أجنبت فاغتسل و إذا مسست الميتا فاغتسل و گاهى با إضافات متعددة مانند أكرم العالم و أكرم الهاشمى و گاهى با قيود متعددة مانند نافله مغرب و غفيلة.
اما در صورتى متعلق تكليف طبايع متعددة باشد اصل بر عدم تداخل وجود ندارد زيرا امتثال هيچكدام مقيد به عدم ديگرى نيست (عالم مقيد به عدم هاشمى و هاشمى مقيد به عدم علم نشده است).