99/07/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:مفاهیم/تنبیهات مفهوم شرط /تنبیه سوم تداخل اسباب و مسببات
تنبيه سوم : تداخل الأسباب و المسبّبات
قبل از ورود به بحث بيان چند نكته ضرورى است :
١- موضوع اين تنبيه هم مانند تنبيه دوم تعدد شرط و وحدت جزاء است اما نسبت به مايز اين تنبيه و تنبيه قبل اختلاف شده است :
1. مرحوم عراقى ميفرمايند: تفاوت اين دو تنبيه ماهوى است؛ موضوع تنبيه دوم تعدد شرط با اتحاد جزائى است كه قابل تعدد و تأكد نباشد بخلاف تنبيه سوم كه موضوع آن تعدد شرط و جزاء قابل تعدد و تأكد است[1] .
2. مرحوم صدر ميفرمايند: موضوع هردو تنبيه تعدد شرط و وحدت جزاء است اما با تحقق يكى از شروط مورد تنبيه دوم و با تحقق شروط متعدد مورد تنبيه سوم واقع ميشود. [2]
3. مرحوم آخوند ميفرمايد: تنبيه سوم در طول تنبيه دوم است و بر فرض تقييد أوى و تعدد علت تامه غير منحصره نوبت به اين تنبيه ميرسد.[3]
4. به نظرما تفاوت حقيقى بين اين دو تنبيه، مبتنى بر بررسى اصل بحث است پس در آخر به تفاوت دو تنبيه خواهيم رسيد.
٢- مرحوم آخوند بين بحث تداخل اسباب و بحث تداخل مسببات خلط كرده است و رويكرد اصلى ايشان تداخل اسباب است اما در آخر اشاره اى هم به تداخل مسببات دارند اما مرحوم صدر ميفرمايند تداخل اسباب مربوط به عالم جعل و تداخل مسببات مربوط به عالم امتثال است. به عبارت دیگر در تداخل اسباب بحث ميشود كه آيا شروط و علل متعدد موجب جعل حكم متعدد ميشود يا خير؟ و در تداخل مسببات بحث ميشود كه با فرض عدم تداخل اسباب و بالتبع تعدد أحكام، آيا امتثال واحد ميتواند مجزى از همه تكاليف باشد يا خير؟ [4] [5]
٣- تداخل اسباب يك عنوان اصطلاحى است نه لغوى (تراكم و اندماج) و نتيجه آن وحدت سبب و امتثال واحد است بخلاف عدم تداخل اسباب كه نتيجه آن جعل اسباب متعدد و تكاليف مختلف است؛ اما تداخل مسببات بمعناى لغوى و اندماج تكاليف و كفايت امتثال واحد است.
٤- حضرت آیت الله خوئى ميفرمايند: اين تنبيه در مقام بيان قاعده است و مواردى كه دليل خاص بر تداخل يا عدم تداخل وجود دارد خارج از محل نزاع ميباشد[6] . مثلا با بررسى ادله وضو بدست مى آيد كه نظر شارع بر تداخل ميباشد فلذا تعبير به ناقضيت فرموده است و نقض قابل تعدد نيست [7] [8] و يا با بررسى ادله غسل علم به اعتبار شارع بر تداخل حاصل ميشود. [9] [10]
به تعبير ديگر اين روايات و ادله موردى است و نميشود دليل بر اثبات قاعده تداخل يا عدم تداخل اسباب قرار گيرد.
٥- حضرت آیت الله خوئى ميفرمايند: مقتضاى اصل عملى در بحث تداخل اسباب، برائت از تكليف مشكوك و زائد است كه نتيجه آن مساوى با تداخل اسباب ميگردد و در بحث تداخل مسببات، اشتغال و احتياط در تعدد امتثال و تكليف است كه نتيجه آن مساوى با عدم تداخل مسببات ميباشد.[11]