موضوع: اصول عملیه/علم اجمالی /

مختار در مسأله

به نظر می‌رسد اگرچه وجوب اطاعت از پروردگار متعال حکم است (نه حقّ تا قابل رفع باشد) و ترخیص به معصیت و هتک مولی ممکن نیست (مثلا حتی اگر پدری اجازه دهد که فرزندش به او سیلی بزند، چنین عملی باز هم هتک پدر و غیر مجاز خواهد بود)، اما باتوجه به اینکه مبنای حکم عقل به استحقاق عقوبت، جعل مجازات از سوی شارع و قانون‌گذار است، عقلا هیچ مانعی وجود ندارد که شارع حتی در قبال ارتکاب حرام معلوم به علم تفصیلی هم عقوبت خود را بردارد (همچنان که عدم تحقق عقوبت اخروی از سوی خداوند در برابر ارتکاب جمیع معاصی نیز ممکن است) و در عین تحفظ بر تکلیف خود و عدم رضایت به ارتکاب آن از سوی بندگان، از باب تخفیف یا فضل و رحمت به صورت موردی (مانند خصوص موارد علم إجمالی) اعلان دارد که ارتکاب آن مجازاتی در بر نخواهد داشت (حکمت الهی اقتضاء دارد که چنین تفضّلی به صورت موردی باشد و الا عمومیت آن موجب نقض غرض و ترک عبودیت خواهد بود). بنابراین از آنجا که برائت به معنای رفع عقوبت و مجازات است، جریان اصل برائت در تمام اطراف علم إجمالی عقلا ممکن می‌باشد، برخلاف جعل اباحة یا حلیت و یا طهارة که جریان آن در تمام اطراف با علم إجمالی به اصل تکلیف منافات دارد و لذا در مواردی که منجر به مخالفت عملی (نه مخالف التزامی) شود، ممکن نخواهد بود (جریان اباحة ظاهریة در تمام اطراف به منزله‌ی ترخیص به معصیت است، همچنان که جریان حلیت یا طهارة در تمام اطراف مناقض با علم إجمالی به حرمت یا نجاست می‌باشد).

به عبارت دیگر اگر جریان اصل در تمام اطراف علم إجمالی موجب تنافی حکم ظاهری و واقعی و جمع بین اراده و عدم اراده شود (مانند جریان اصل حلیت یا طهارة در تمام اطراف)، که واضح است منجر به جمع بین متنافیین بوده و ممتنع است، زیرا حکم ظاهری در صورتی قابل جریان است که احتمال موافقت آن با واقع وجود داشته باشد و الا صرف ظاهری بودن آن در برابر حکم واقعی اقتضاء ندارد که تحت هر شرائطی قابل جمع هستند ؛ همچنان که اگر جریان اصل در تمام اطراف موجب ترخیص به معصیت و مخالفت عملی با تکلیف الهی شود (مانند جریان اصل اباحة در تمام اطراف)، عقلا ممنوع خواهد بود ؛ لکن اگر جریان اصل در تمام اطراف صرفا به معنای رفع عقوبت و عذاب در قبال تکلیف معلوم باشد (مانند جریان اصل برائت در تمام اطراف)، هیچ محذور عقلی در پی نخواهد داشت.